Saint: SABAS THE YOUNGER
Edition: I. Cozza-Luzi, Historia et laudes ss. bae et Macarii (Rome, 1893)
5-70, 137-42
[p. 5]
<
'Ορέστου πατριάρχου `Ιεροσολύμων>
βίος καὶ πολιτεία πατρὸς ἡμῶν Σάβα τοῦ νέου
1.
οὐκ ἀνδρῶν παλαιῶν μόνον βίος, οἷς ὁ κόσμος καὶ τὰ κατ' αὐτὸν ἐσταύρωτο πάντα, τό μεγαλοφυὲς ἔχει καὶ ἀξιέπαινον·; οὐδὲ τοῖς ἐκείνων μόνως [lege:
μόνοις] ἡ θεία χάρις περιεγράφη πλεονεκτήμασιν·; ἀλλ' οὐ γὰρ καὶ τοῖς νῦν ὄγκος πρόσεστιν ἀρετῶν ἀπαράμιλλος·; καὶ τῶν θεοῦ χαρίτων ἐν ἑαυτοῖς ἐναργῆ προφαίνοντες τὴν ἐνέργειαν, ἔρωτα τοῖς εὐσεβέσι τῆς τοῦ καλοῦ κτήσεως ἐντιθέασιν.
εὑ μὲν γὰρ μετὰ τοὺς μυρίους τῶν ἀγώνων ἱδρῶτας, οἷς τὸν χοῦν ὑποτάξαι τῷ πνεύματι φιλονεικοῦντες οἱ δίκαιοι κέχρηνται, γέρως θεοσημείας ἠμοίρουν·; εὑ καὶ μή τινα τῶν πόνων ἀξίαν κἀντεῦθεν ἐκαρποῦντο τὴν ἀμοιβήν, καὶ ὀκνηρότεροι πρὸς τὴν τῶν καλῶν ἀνάληψιν οἱ ὁρῶντες ἐγίνοντο.
[p. 6]
τίς γὰρ ἂν εἵλετο τὴν δυσχερῆ ταύτην καὶ τραχεῖαν ὁδὸν μετελθεῖν καὶ πόνοις ἑαυτὸν ἐπιδοῦναι τοσούτοις, μὴ τοῖς τῆς μελλούσης εὐκλείας ἀρραβῶσι τοὺς ἀρετῆς ἐραστὰς τιμωμένους ὁρῶν;
ἐπεὶ δὲ καὶ λόγον ὑπερβαίνει καὶ φρενὸς ὑπεραίρεται τὰ τούτοις ἐπιμετρούμενα δῶρα καὶ ζηλωτοὺς πᾶσιν αὐτοὺς ἐν βραχεῖ καὶ περιβλέπτους ἐργάζεται, εὑκότως ὄκνον ἀποβαλλόμενος πᾶς ὁ τῆς ἄνω μερίδος ἐρῶν καὶ τὰ τοῖς πολλοῖς περισπούδαστα πάντα παραδραμών, τῆς εὐκλεοῦς ὄντως διαγωγῆς καὶ μακαρίας ἐπιλαμβάνεται.
ἀμέλει καὶ νῦν ἡμῶν τὰ κατὰ τὸν ἱερὸν τοῦτον Σάβαν τὸν ἑωσφόρου μᾶλλον ταῖς ἀρεταῖς διαλάμψαντα προτιθέντων εὑς μέσον, πολλοὶ τῷ τῆς φιλοσοφίας ἁλώσονται πόθῳ καὶ πρὸς τὴν τῶν καλῶν ἐργασίαν διαναστήσονται·; ἐπαγαγεῖ [quasi
ἐπαγαγέω lege:
ἐπανάγει] γὰρ πρὸς ἀρετὴν ἡ τῶν ἄλλοις κατορθωθέντων διήγησις·; ἀλλ' ἵνα μὴ πόρρω τῶν προκειμένων ἐπὶ πολὺ διατρίβοντες, τὰς τῶν θερμοτέρων ἀνιῶμεν ψυχάς, αἷς πάντων ἥδιον τὸ πράξεις ἀνδρῶν ἀρίστων διενωτίζεσθαι, ἀπαγγελτέον ἤδη τὰ τούτου καὶ ταῖς τῶν φιλοθέων ὑμῶν ἀκοαῖς ὡς οἷόν τε παραδοτέον.
2.
τούτῳ τοίνυν τῷ μεγάλῳ καὶ σεβασμίῳ πατρὶς μὲν ἡ τῶν νήσων περιφανὴς Σικελία, ἐν πόλει δὲ τίκτεται τῆς [lege:
τῇ] Κολασσαέων·; ἣ καὶ πρώτη τῶν καρπῶν αὐτοῦ τῆς ἀρετῆς κατετρύφησε καὶ τῆς εὑς φῶς προαγωγῆς καλὰς ἀπελείφθη τὰς ἀμοιβάς·; γεννήτορες δὲ αὐτῷ τρόποις κοσμῶντες χρηστοῖς, καὶ εὑς
[p. 7]
ἄκρον εὐσεβείας ἐλάσαντες·; ὧν τῷ μὲν Χριστοφόρος, τῇ δὲ Καλὴ τοὔνομα·; καὶ δὴ κατὰ τὸν καιρὸν τῆς τοῦ ὁσίου συλλήψεως παράδοξόν τι τέρας καὶ τῆς μελλούσης περιλάμπει αὐτὸν χάριτος θείας προχάραγμα·; πρὸς ὕπνον γὰρ τῇ τούτου διατραπείσῃ μητρὶ φαίνεταί τις ἀστὴρ λαμπρῶς ἀποστίλβων καὶ διὰ τοῦ στόματος αὐτῆς εὑσιών.
ἐπεὶ δὲ τεχθεὶς ὁ παῖς εὑς ὥραν ἧκε παιδείας, εὑς διδασκάλους φοιτᾶν αὐτὸν οἱ τεκόντες ἔγνωσαν καὶ τοῖς θείοις ἐνασχολεῖσθαι μαθήμασι. χρόνου δέ τινος οὐ πολλοῦ διαρρεύσαντος, φύσει πρὸς τὸ μανθάνειν ἐπιτηδείως ἐχούσῃ, τὰ τοῦ Δαυῒδ ἐξέμαθε λόγια·; καὶ ὡσεὶ δένδρον παρ' ὕδατα πεφυτευμένον καὶ πιαινόμενον, τοὺς καρποὺς αὐτοῦ ἀπεδίδου καιροῖς τοῖς προσήκουσι, γονεῦσι προστάσσουσι τὸ πειθήνιον, πρεσβυτέροις αὑδῶ τὴν καθήκουσαν, τοῖς πέλας τὸ προσηνὲς καὶ μειλίχιον.
ὃν Χριστοφόρος ὁ τούτου πατὴρ στεφάνῳ τοσούτων κοσμούμενον ἀρετῶν καθορῶν, διὰ θαύματος ἦγε·; καὶ τῷ θεῷ ἐξ ὅλης ἀνθωμολογεῖτο ψυχῆς τῷ βλαστὸν τοιοῦτον περικαλλῆ ἐκ τῆς αὐτοῦ ὀσφύος προαγαγόντι·; καὶ δὴ λαμβάνει μὲν αὐτὸν τοῦ μονήρους βίου πόθος διάπυρος, ὠδίνει δὲ τὴν ἀποδημίαν·; καὶ πᾶσι τοῖς χαμαὶ συρομένοις ἀποταξάμενος, πρὸς τούτοις δὲ καὶ τὸν ἱερὸν τοῦτον νεανίαν σὺν τῇ τεκούσῃ καταλιπών, ὁ θαυμάσιος ὑπὸ θεῷ τῆς καλῆς ἐκείνης πορείας ὁδηγῷ τὴν ἐπὶ τὸν 'Αργύρου χῶρον συντόνως ἐστέλλετο·; ἐν ᾧπερ τὸ τοῦ μάκαρος Φιλίππου τοῦ μάστιγι προσευχῶν τὰ τῆς πονηρίας ἀπελαύνοντος πνεύματα τεθησαύρισται λείψανον.
ἔνθα καὶ σύλλογος ὁσίων καὶ θεοφόρων ἀνδρῶν ἦν τὴν τῶν
[p. 8]
ἀσωμάτων διαγωγὴν ἐπανῃρημένων καὶ τούτοις ἐν σώματι θνητῷ συναμιλλωμένων. προσελθὼν οὖν τῷ προεστῶτι (Νικηφόρος οὗτος ἦν ἀοίδιμος), τὴν γνώμην ἀνακαλύπτει. ὁ δὲ θεῖος ἐκεῖνος ἀνὴρ καθαρὸν ἔχων τὸ τῆς ψυχῆς ὄμμα καὶ διαυγές, οὐκ ἀθεεὶ τὴν τοῦ `ρηθέντος ἄφιξιν ἔγνω γενέσθαι, μάλιστα τὰ κατὰ τὸν παῖδα πάντα μαθὼν τήν τε σύλληψιν αὐτοῦ καὶ γέννησιν καὶ τὴν ἐν σώματι νέῳ πρεσβυτικὴν σύνεσιν·; διὸ καὶ θᾶττον ἀποκείρει τοῦτον καὶ τῷ μοναχικῷ σχήματι καταρτίζει. καὶ χρόνον οὔ τι συχνὸν οὗτος ἐκεῖσε διατελέσας ἐν πάσαις ταῖς λειτουργίαις ταῖς αὐτῷ παρὰ τοῦ προεστῶτος ἐγχειρισθείσαις τὸ πρόθυμον ὁ γεννάδας καὶ μέτριον διετήρησε·; καὶ κοῦφον αὐτοῦ τὸ πτερὸν τῆς κατὰ θεὸν πολιτείας ἐγίνετο·; καὶ διὰ θαύματος παντὶ τῷ καταλόγῳ τῶν μοναζόντων ἐτύγχανεν.
3.
ἐντεῦθεν αὐτὸν ἔργοις ὑπακοῆς ἀληθοῦς ὁ μακαρίτης Νικηφόρος κατηρτισμένον ὑδών, ἐπιτρέπει τούτῳ τὸν τοῦ ἀρχιστρατήγου Μιχαὴλ οὑκῆσαι ναόν (ἐν τόπῳ δὲ οὗτος ἦν ὃς Κτίσμα προσηγόρευται) καὶ ἡσυχίᾳ προσκεῖσθαι καθ' ἑαυτόν. ὁ δὲ καὶ ταύτην τὴν ἐντολὴν ἀσμένως δεξάμενος, τὸν `ρηθέντα καταλαμβάνει τόπον·; καὶ τὸν νεὼν ἤδη κατηριπωμένον εὑρὼν καὶ τὸν χῶρον ὑλομανοῦντα, τὴν ὕλην διακαθάρας, ναὸν ὁ μακαρίτης καινὸν ἐξ αὐτῶν κρηπίδων ἐδείματο. καὶ τοῦτον νύκτωρ καὶ μεθ' ἡμέραν ἐναυλιζόμενος, εὐχαῖς ἐχρῆτο καὶ δάκρυσι, προσδεόμενος τὸν θεὸν τὸν ἀπὸ ὀλιγοψυχίας καὶ καταιγίδος τοὺς
[p. 9]
ἐπ' αὐτῷ πεποιθότας λυτρούμενον·; ἀλλὰ καὶ χαμευνίαις ταπεινοῦν ἐπειρᾶτο τὴν σάρκα·; καὶ νηστείαις τὰς ἀτάκτους ἔσπευδε ταύτης ἀναστέλλειν ὁρμάς. διὰ δύο γὰρ ἤσθιεν ἡμερῶν ἢ τριῶν·; ἐνίοτε δὲ καὶ πᾶσαν ἄσιτος διετέλει τὴν ἑβδομάδα. εἶθ' οὕτως ἄρτος αὐτῷ τὴν χρείαν ἐπλήρου βραχὺς καί τινα τῶν σπερμάτων καὶ λαχάνων·; ὧν ἄκροις χείλεσιν, ὡς εὑπεῖν, ὁ θαυμάσιος ἀπεγεύετο. ποτὸν δὲ τούτῳ τὸ πᾶσιν ἀφθόνως προκείμενον ἦν. καὶ μηδενὶ κόρῳ τῷ τὴν ὕβριν τίκτοντι βαρυνόμενος (ὃ πάσχουσιν οἱ γαστρὸς δοῦλοι) καὶ τῷ ὑπὸ γαστέρα συνεσταλμένῳ τῷ ὀργάνῳ, προσωμίλει τῷ κτίσαντι, <<ἦρα τοὺς ὀφθαλμούς μου εὑς τὰ ὄρη>> λέγων <<ὅθεν ἥξει ἡ βοήθειά μου.>>
καὶ ἐπειδὴ τὸ λαμπρότερον σάλπιγγος τὰ τοῦ ἀνδρὸς περιήχει πασανταχοῦ [lege:
πανταχοῦ] κατορθώματα (εἴωθε γὰρ ἀρετὴ τὸν ἐργάτην ἀνακηρύττειν), μαθὼν τὰ κατ' αὐτὸν ὁ παῖς πάντα καὶ θείῳ πόθῳ τὴν καρδίαν πυρποληθείς, πάντων τὰς ψυχὰς νέων θέλγειν δυναμένων ὑπεριδών, πρὸς αὐτὸν ἐφοίτα. ὃν ἐκεῖνος μετὰ περιχαρείας δεξάμενος καὶ τῷ θεῷ τὴν ὀφειλομένην καταπέμψας εὐχαριστείαν, τῷ μεγάλῳ Νικηφόρῳ προσάγει·; καὶ παρὰ τοὺς ἱεροὺς αὐτοῦ πόδας τὸν παῖδα θείς, εὐλογίας αὐτῷ μεταδοῦναι ἠξίου. τόνδε παρευθὺ τοῦτο ποιῆσαι καὶ τὸ μοναχικὸν σχῆμα περιβαλεῖν, ἀποκείροντα, λέξαι τε τῷ τούτου πατρί·; <<πολλὴν τοῦ νεανίου προνοίαν, ἀδελφέ, ποίει·; δαψιλῆ γὰρ ἀτεχνῶς αὐτῷ τὴν τοῦ πνεύματος ὁρῶ χάριν ἐπιφοιτήσασαν·; καὶ μοναχῶν πατὴρ οὐκ εὐαριθμήτων γενήσεται καὶ πολλοὶ τῆς σωτηρίας δι' αὐτοῦ τεύξονται.>> ταῦτα προορατικῷ χαρίσματι φήσας, ὁ μέγας εὑς τὸν αὐτοῖς ἀποτεταγμένον
[p. 10]
τόπον ἐξέπεμψεν, ἐπευξάμενος.
4.
γενόμενος οὖν ἐκεῖ μετὰ τοῦ πατρός, ὁ μακάριος πόνοις σκληροτάτοις ἑαυτὸν ἑξεδίδου καὶ τὴν ὀλίγοις βατὴν <ἂν> ἐπιστρόφως ἐφιλονείκει πορεύεσθαι. καὶ τὸ μὲν σῶμα τῷ τραχεῖ τῆς διαίτης καὶ τῷ τῆς ἀγρυπνίας συντόνῳ κατεμαραίνετο·; ἡ θεοφιλὴς δὲ ψυχὴ{ς} μᾶλλον ἐφαιδρύνετό τε καὶ τῶν ἡλιακῶν λαμπροτέρα βολίδων ἐδείκνυτο. καὶ {διὰ} τοῦτο διὰ σπουδῆς ἦν τῷ μεγάλῳ τὸ μή τι τῶν δεξιῶν καὶ θεῷ φίλων παραλιπεῖν, ἀλλὰ καὶ πᾶσιν ἐγχειρίσαι καὶ πάντα πρὸς πέρας αἴσιον ἀγαγεῖν. καὶ συνεχῶς ἀνελίσσων τοὺς τῶν πάλαι λαμψάντων βίους πατέρων κὰι διερχόμενος, τοῦ μὲν ζηλοῦν τὴν μετριοφροσύνην ἠπείγετο, τοῦ δὲ τὸ πρᾷον ᾑρεῖτο μιμεῖσθαι καὶ τὸ φιλήσυχον ἄλλου, τὸ τὰς ἀλόγους ὀρέξεις καὶ τὸ φιλήδονον ἀναχαιτίζειν εὑδὸς ἐγκρατές·; κατορθοῦν ἔσπευδεν ἄλλου τὸ περὶ τὰς προσευχὰς καὶ παννύχους στάσεις μετ{η}ίειν [lege:
μετιέναι] καρτερικόν, καὶ (ἵν' εἴπω τι συντομώτατον) τὸ φιλόπονον τῆς φιλέργου μελίσσης ἐπιδεικνύμενος. τὰ πάντων κάλλιστα καὶ πρὸς σωτηρίαν φέροντα συλλεξάμενος, τοῖς τῆς ψυχῆς ἐναπέθετο κόλποις ὁ πάνσοφος·; καὶ ὥσπερ τὰ τῶν ἀρωμάτων εὐώδη τῆς προσούσης αὐτοῖς εὐπνοίας καὶ τὸν πλησίον ἀέρα πληροῖ, οὕτω δὴ καὶ ὁ θειότατος {οὗτος} Σάβας καὶ ἀπ' αὐτῆς μόνης τῆς συνουσίας πολλὴν ἐνίει τῇ ψυχῇ τὴν ὠφέλειαν καὶ τῶν αὐτοῦ μετεδίδου χαρίτων. καὶ πανταχοῦ σχεδὸν Σικελίας ἡ φήμη
[p. 11]
χωροῦσα, τὸν ἱερὸν ἐκεῖνον ἄνθρωπον ἐμεγάλυνε.
διὸ καὶ πολλοὺς τῆς ἀσκήσεως ἔρως λαμβάνει. καὶ ὅλοι <ἐπὶ> τῆς πρὸς αὐτὸν ἀφίξεως γίνονται οἱ τὸν τόπον καταλαβόντες, καίπερ μήπω τεθεάμενοι τὸν μακαρίτην, ἅμα τῷ τοῦτον ὑδεῖν, αὐτὸν εἶναι τὸν ζητούμενον ἐτεκμήραντο, εὐπρόσιτον ἦθος καὶ χαρίεν κατιδόντες, ἄγγελον τῆς ἔνδον ἀρετῆς ἀψευδῆ. οὓς Χριστοφόρος καὶ Σάβας ὑποδεξάμενοι, κατάλογον ἤρξαντο συνιστᾶν μοναχῶν·; καὶ τὸ μὲν πρῶτον οὐ μικρῶς ἐδυσχέραινον, τῶν πρὸς τροφὴν αὐτοῖς ἐπιτηδείων σπανίζοντες·; ἔπειτα δὲ τῆς ἄνωθεν `ροπῆς ἑαυτοὺς τῆς τὰ σύμπαντα χρηστότητος ἐμπιπλώσης, συνετῶς ἐξαρτίσαντες, πάντας τοὺς ὡς αὐτοὺς φοιτῶντας ὑπτίαις ἐδεξιοῦντο χερσὶ καὶ τοῖς προλαβοῦσι συνέταττον.
καὶ ἐπειδὴ τὸ τῶν μοναχῶν πλῆθος ταῖς καθ' ἑκάστην ἐπεδίδου προσθήκαις, ἠξίου τὸν μακαρίτην Νικηφόρον ὁ Χριστοφόρος τὴν φροντίδα τῶν ἀδελφῶν ὑπελθεῖν. τόνδε πρὸς αὐτὸν εὑπεῖν·; <<οὐκ ἤδη σοι φθάσας ἔφην ὡς ὁ νεανίας οὗτος πολλῶν ψυχῶν ἀφηγήσεται; πῶς οὖν λήθῃ τὸ προρρηθὲν παραδέδωκας;>> καὶ τῆς χειρὸς τοῦ μεγάλου λαβόμενος Σάβα, <<οὗτός ἐστιν>> εἶπε τῷ γέροντι <<ὁ τὴν τῶν μοναχῶν παρὰ τῆς ἄνωθεν προνοίας προστασίαν ἐγχειρισθείς.>>
[p. 12]
τούτων ἀκούσας, ὁ θεοφόρος τῶν τοῦ θεσπεσίου Νικηφόρου ποδῶν ἐφαψάμενος, ἱκέτης ἐγίνετο καὶ θερμῶς ἐδεῖτο μὴ τὴν ἀρχὴν ἐπιτραπῆναι τῶν ἀδελφῶν·; καὶ ὅς·; <<τὴν ὑπακοήν, ὦ τέκνον, πλήρωσον·; καὶ τὸν αὐτῇ κείμενον ἀπολήψῃ μισθὸν καιρῷ τῷ προσήκοντι. καὶ Χριστὸς γὰρ οὐ τὸ οὑκεῖον ποιήσων ἐλήλυθε θέλημα, τὸ τοῦ πατρὸς δέ·; "
ὑπήκοος γάρ,"
ὥς φησι Παῦλος, "
γέγονε τῷ πατρὶ μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ."
καὶ τῆς μὲν ἱερᾶς καὶ θεῷ προσοικειούσης ὑπακοῆς ὁ μισθὸς ἄφατος, τὸ δὲ τῆς ἀνυπακοῆς ὄντως <ἐπιτίμιον ἀνύποιστον> καὶ χαλεπόν·; καὶ ἴσασι πάντως οἱ τούτου πεπειραμένοι.>>
5.
ταῦτα τοῦ μακαρίου φήσαντος Νικηφόρου, Σάβας ὁ θαυμαστὸς τὴν τῶν μοναστῶν προστασίαν ὑπῆλθεν·; καὶ ἐπείπερ τὴν τοῦ πνεύματος χάριν πλουσίως εἶχεν ἐπιχορηγουμένην αὐτῷ, προσφόρως ἄγαν τοῖς ὑπ' αὐτὸν προσεφέρετο, τοὺς μὲν παρακλήσει χειραγωγῶν πρὸς τὰ κρείττονα, τῶν δὲ τὸ νωθρὸν ἐπιλήξει διαγείρων μετρίᾳ, ἑτέρων ταπεινώσεως ὑποθήκαις κατασπῶν τὸν τῦφον καὶ μετριάζειν πείθων ἐπ' ἀρεταῖς, πᾶσι πρὸς τὰ τοῦ πονηροῦ δελεάσματα γενναίως ἵστασθαι παραινῶν καὶ μεγαλοψύχως τὰ τῆς ἀσκήσεως φέρειν ἐπίπονα·; τὸ γὰρ πρὸς τὸ δυσχερὲς τῶν ἀγώνων ἐπαγορεύειν καὶ `ραθυμίας ἡττᾶσθαι σαθρᾶς τῷ ὄντι καὶ παρειμένης ψυχῆς καὶ τοῦ ἐπαγγέλματος ἀναξίας, οὕτως πρὸς ἀρετὴν ἀλείφων ὁ μέγας τοὺς μαθητὰς καὶ καταρτίζων ταῖς εὑσηγήσεσιν, τῆς πρὸς οὐρανὸν φερούσης ἔχεσθαι
[p. 13]
παρεσκεύαζε·; ἀλλ' οὐ γὰρ ἀνεκτὰ τῷ βασκάνῳ ταῦτα κατέστη δαίμονι. οὐδὲ τὴν τῶν ἀνδρῶν ἀρετὴν οὕτω διαλάμπουσαν ἤνεγκεν·; ἀλλὰ τοὺς μιαιφόνους 'Ισμαηλίτας εὑσδύς, πειρασμοῖς δι' αὐτῶν ἔσπευσε τοὺς ὁσίους περιβαλεῖν.
6.
ἐπιστρατευσάντων γὰρ ἐκείνων πάσῃ τῇ χώρᾳ καὶ τὰ κατ' αὐτὴν πάντα ληϊζομένων, λιμός τις πικρότατος οὐ μόνον τοῖς ἐν πόλεσι κατοικοῦσι ἀλλὰ καὶ τοῖς ἐν ὄρεσι διαιτωμένοις ἐνέσκηψε. καὶ ἦν ὑδεῖν τραγῳδίαν φρικτὴν καὶ πᾶσαν συμφορὰν ἀποκηρύττουσαν·; πολλοὶ γὰρ τῶν χριστιανῶν κατ' ἐκεῖνο καιροῦ βρῶμα τὰς τῶν φιλτάτων παίδων ἐποίησαν σάρκας·; καὶ τοῦτο δρᾶσαι γεννητόρων ὀδόντες οὐκ ἐμυσάχθησαν·; ὃ πάλαι τῷ 'Ιουδαίων ἔθνει τετόλμητο δίκας τῆς χριστοκτονίας τιννύντι. ἀλλὰ καὶ παῖδες δυστυχῶν γονέων σαρκὸς ἀπεγεύσαντο καὶ ἀδελφῶν ἀδελφοί·; οὐδὲ γυναῖκες ἀπείρατοι τοῦ δεινοῦ τηνικαῦτα διέμειναν·; ἀλλὰ γὰρ καὶ αὐταὶ τὰς τῶν ὑδίων ἀνδρῶν γαστέρας ἐπλήρωσαν. τοῦ λιμοῦ δυναστεύοντος, καὶ ἡ φύσις καθ' ἑαυτῆς ἐχώρει καὶ ἑαυτὴν κατεβόσκετο·; καὶ τὸ τοιοῦτον ἄγος εἶδε παρὰ τοῖς ὁρίοις ἐκείνοις ὁ ἥλιος.
ταῦτα δὲ μὴ φέροντες ὁρᾶν οἱ τοῦ μακαρίτου Σάβα συγγενεῖς καὶ ἡ τούτου μήτηρ ἐν τῇ πόλει Κολασσαέων, ὡς αὐτὸν στείλαντές τινα, τὴν ταχίστην ἐλθεῖν καὶ τῶν συνεχόντων αὐτοὺς ἐξελέσθαι δεινῶν ἐλιπάρουν. τόνδε ταῦτα μαθόντα δριμεῖά τις εὑσῆλθεν ἀνία·; καί τι γὰρ ὁ παῖς εὐγνώμων ἦν·; καὶ τὸ τῆς τεκούσης πάθος οὑκεῖον ποιούμενος,
[p. 14]
καὶ θᾶττον σὺν τῷ πατρὶ κατὰ τὴν ἐνεγκαμένην γενόμενος, εὑρίσας [lege:
εὑρίσκει] πάντας ἐσχάτοις κακοῖς παλαίοντας. οὐ γὰρ μόνον τῶν αὐτοῖς προσόντων ἀπεξενοῦντο, (ὅπερ καὶ αὐτὸ δεινὸν καὶ ψυχῆς καθικνεῖσθαι δυνάμενον) ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ παρὰ τῶν κακίας θεραπευτῶν χερσὶ τῶν 'Ισμαηλιτῶν εὑς θάνατον παρεδίδοντο·; ὃ πολλοὶ καὶ τῶν μοναζόντων πεπόνθασιν. τόδε [lege:
τότε] δὴ ὁ πανίερος οὑτοσὶ Σάβας οὐ τοῖς οὑκείοις μόνον ἀλλὰ καὶ πολλοῖς ἄλλοις τὴν σωτηρίαν ἐπραγματεύσατο·; δι' ἐρήμων ὀρέων διαβιβάσας αὐτούς, καὶ καρτεροῖς ἐγκατοικίσας 'Ερύμασι, καὶ τὴν πληθὺν ἐκεῖσε καταλιπὼν τοῦ λαοῦ, διαποντίῳ πορείᾳ μετὰ τῶν αὐτοῦ γεννητόρων τὴν Καλαβρίαν καταλαμβάνει·; καὶ τῇ τῶν Καρονιτῶν ἐπιφοιτήσας κώμῃ, τισὶ τῶν αὐτῶν συγγενῶν φιλοφρόνως ἐπιξενοῦται.
7.
καὶ ἡμερῶν παρηκουσῶν οὐ συχνῶν, τοὺς τεκόντας παρὰ τοῖς συγγενέσι ἐάσας, σὺν ἅμα τῷ ὑδίῳ ἀδελφῷ (Μακάριος οὗτος ἦν ὁ θεοφιλὴς μοναχός) ἐν τῇ τοῦ Μερκουρίου ἐπαρχίᾳ γίνεται Καλαβρίας μεταξὺ καὶ Λαγοβαρδίας κειμένῃ·; ἔνθα ὅτι πλεῖστοι κατῴκουν μοναχοί, πόνοις ἀσκήσεως εὐτόνως ἐγγυμναζόμενοι, οἱ μὲν τὸν ἐρημικὸν πάντῃ καὶ ἄμικτον μετερχόμενοι βίον καὶ τῷ θεῷ προσλαλοῦντες μόνῳ, οἱ δὲ οὑκίσκοις ἡσυχίαν ἱκανοῖς παρέχειν ἐγκαταμένοντες, ἕτεροι δὲ μιγάδι στοιχοῦντες κανόνι καὶ τὸν τῆς ὑποταγῆς ἆθλον ἀνύοντες. ὁ δὲ Σάβας τὸν μὲν τόπον τῆς ἐπιτηδειοτήτος λίαν ἀποδεξάμενος, τοὺς δὲ τιμίους ἄνδρας τῆς ἀκριβοῦς πολιτείας θαυμάσας,
[p. 15]
εὐχῇ δοὺς ἑαυτόν, <<<εὑ σόν ἐστιν>> εἶπε <<θέλημα, κύριε 'Ιησοῦ Χριστέ, οὑκῆσαί με τὸν σὸν δοῦλον ἐνταῦθα, δῆλός μοι τῇ σῇ χρηστότητι ὁ τῆς κατοικίας γένοιτο τόπος. καὶ μὴ τὴν ἐμὴν βδελυξάμενος δέησιν παρασιωπήσῃς.>> καὶ τῆς εὐχῆς αὐτῷ πέρας λαβούσης, θεία τις ὄψις ἐπιφοιτήσασα, τὸν τόπον αὐτίκα δείκνυσι τῷ δικαίῳ. καὶ ὃς τὴν συνήθη εὐχαριστίαν δοὺς τῷ δεσπότῃ, τοὺς ὁσίους αὐτοῦ γεννήτορας καὶ τοὺς σὺν αὐτοῖς μεταπέμπεται·; καὶ πρὸς τὸν `ρηθέντα χῶρον ἀνάγει. ὅν, μηδὲν μελλήσαντες, ἐκκαθαίρουσι·; καὶ πυρὶ δαπανῶσι τὴν ὕλην·; εὐθύς τε πρῶτον ναὸν ἱερὸν ἐπ' ὀνόματι τοῦ ἀρχιστρατήγου Μιχαὴλ ἀνεγείρουσι, τοῦ μάκαρος <<ἀξιόν ἐστι>> εὑρηκότος <<τὴν τῶν σωζομένων προοικοδομηθῆναι μητέρα, εἶθ' οὕτως τὰς τῶν μοναζόντων οὑκήσεις>>. καὶ τῆς ἄνωθεν ἐπικουρίας συνεφαπτομένης τῶν πόνων, οὕτω [lege:
αὐτῷ] πάντα χρηστὸν ἀπειλήφει πέρας.
8.
οἱ δέ γε θεῖοι πατέρες οἱ τὸν τόπον οὑκοῦντες ἐκεῖνον (οὓς ἤδη φθάσαντες ἐδηλώσαμεν) τὴν τοῦ θεοφόρου Σάβα πολιτείαν ἑωρακότες, φωνὰς πρὸς κύριον εὐχαριστηρίους ἠφίεσαν τὸν αὐτοῖς τοιοῦτον φωστῆρα δείξαντα·; ἕως γὰρ νέαν εἶχε τὴν ἡλικίαν, ὁ ὅσιος ἑνὶ μόνῳ χιτῶνι τὰς ἐναντίας φέρων ἐκτροπάς τοῦ ἀέρος ἠρκεῖτο, θέρους μὲν ἡλιακαῖς ἀκτῖσι φλεγόμενος, χειμῶνος δὲ σφοδρότητι κρύους πηγνύμενος·; ἀλλὰ καὶ βαδίζων ὁ γενναῖος καὶ τῷ ἔργῳ προσκείμενος, γυμνοὺς εἶχε τοὺς ὡραίους ὄντως
[p. 16]
πόδας καὶ ἀποσ<τ>ολικούς, ὡς δὲ καὶ τὴν τιμίαν αὐτοῦ καὶ ἱερὰν κεφαλὴν. καὶ πρὸς κύριον αἴρων τοὺς ὀφθαλμούς, <<ἴδε τὴν ταπείνωσίν μου καὶ τὸν κόπον μου>> μετὰ δακρύων ἐβόα <<καὶ ἄφες πᾶσας τὰς ἁμαρτίας μου.>> τῇ δὲ ἀγρυπνίᾳ πολλάκις τοῦτον ἐνησχολεῖτο τὸν τρόπον. ᾖδε μὲν ἀφ' ἑσπέρας τὰ τοῦ Δαυῒδ λόγια, γονυκλινῶν καὶ χεῖρας τείνας σταυροειδῶς, καὶ τὰ ἐκεῖθεν κάλλη φανταζόμενος ὁ θαυμάσιος·; ἡνίκα δὲ πᾶσι τέλος τοῖς ψαλμοῖς ἐπετίθει, τὴν ἀδελφότητα συναθροίζων, μετ' αὐτῶν ἄχρι πρωΐας τὴν ὑμνῳδίαν παρέτεινεν. ἔπειτα τοσούτου μετελάμβανεν ὕπνου, ὅσος ἀπέχρη τὸ σῶμα παραμυθεῖσθαι τῷ συνεχεῖ τῶν πόνων κατεργαζόμενον, τὸν μέγαν ἐν τούτῳ καὶ θεῖον ζηλῶν 'Αρσένιον.
πολλοὶ γοῦν οὐ τῶν πέλας μόνον ἀλλὰ καὶ τῶν πόρρω λαχόντων τὴν οἴκησιν ὡς τὸν μέγαν ἐφοίτων, ἁγιασμοῦ καὶ ὠφελείας τευξόμενοι·; καὶ οὐκ οἱ τὸν ἀπράγμονα μόνον καὶ μοναστικὸν διώκοντες βίον ἔρωτι τῆς τοῦ ἀνδρὸς ὁμιλίας ἡλίσκοντο, ἀλλὰ γὰρ καὶ τοὺς ἐν πόλεσι καὶ κώμαις οὑκοῦντας πόθος εὑσῄει πολὺς τοῦτον ἅγιον ἱστορῆσαι
καὶ τῶν αὐτοῦ διδαγμάτων ἀπόνασθαι. οἳ σὺν οὐδὲ μιᾷ μελλήσει παραγινόμενοι, πρόσωπόν τε πολλῆς χάριτος γέμον ὁρῶντες καὶ λόγους ἀπὸ χειλέων γλυκασμὸν σταζόντων ἐνωτιζόμενοι, ἀποχρῶσαν τοῦ τῆς ὁδοιπορίας κόπου τὴν ἀμοιβὴν ἀντελάμβανον. τί γὰρ χαριέστερον ἢ μακαριώτερον τοῦ πλήρει συνέσεως τὰς ὄψεις ἐπιβάλλειν ανδρὶ καὶ `ρήματα ζωῆς ἐξ αὐτοῦ πηγάζοντα δέχεσθαι; καὶ οἱ μὲν αὐτῶν οὐκέτι πρὸς τὴν τοῦ κόσμου πλάνην παλινδρομήσειν ἠνείχοντο, ἀλλ' ὑπὸ τῷ μεγάλῳ ταττόμενοι, τὴν ἀσκητικὴν παλαίστραν
[p. 17]
μετῄεσαν καὶ τὴν φύσιν ἐπιπόνως ζῆν ἐβιάζοντο·; οἱ δὲ ταῖς τοῦ ὁσίου βελτιούμενοι διδαχαῖς, πρὸς τὰς οὑκήσεις ἑαυτῶν ἐπανῄεσαν καὶ τῷ φθάσαντι βίῳ παλινῳδίαν ᾖδον·; καὶ ταῦτα μὲν ὧδέ τε ἔσχε καὶ εὑς τοιόνδε πέρας κατήντησεν.
9.
ἐπανῆκε δὲ πάλιν τῶν θεοστυγῶν καὶ βεβήλων 'Αγαρηνῶν στρατιά·; καὶ πᾶσι τοῖς ἀνὰ τὰ ὅρια τῆς Καλαβρίας οὑκοῦσι, πρὸς δὲ καὶ τοῖς ἐν ὄρεσι καὶ σπηλαίοις διάγουσιν, μυρίον ἐνῆκαν φόβον οἱ ἀσεβεῖς·; καὶ πάντες δείματος ἐπληρώθησαν. καθ' ὃν καιρὸν καὶ Μαλακεινὸς ἐκεῖνος ὁ τῇ τοῦ πατρικίου ἀξίᾳ τετιμημένος κατὰ κράτος ὑπὸ τῶν μιαρῶν ὤλετο. ταῦτα δὲ τὰ πολλῶν ἄξια γέγονε θρήνων τοῦ θεοῦ πάντως διὰ τὰς ἡμῶν συγχωρήσαντος ἁμαρτίας. τότε τοίνυν τόπος ἐρυμνὸς κατὰ τὴν παράλιον οὖσιν ἠρευνᾶτο πατράσι πρὸς ἀποφυγὴν τῶν δεινῶν·; καὶ δὴ τὰ ὅρια περινοστοῦσι τοῦ Λατινιανοῦ. μεθ' ὧν καὶ ὁ μακαρίτης ἄπεισι Σάβας·; καὶ ὥσπερ ὑπό τινος ἀγγέλου χειραγωγούμενος, ὠχυρωμένῳ πάνυ Καστελλίῳ περιτυγχάνει πρὸς αὐταῖς ταῖς ὄχθαις ὄντι τοῦ ποταμοῦ (Σίγνον τοῦτον ἐπονομάζουσιν). ὁ δὲ θεῖος ἀνὴρ ἕρμαιόν τι θαυμαστὸν τοῦτο λογισάμενος εἶναι, ἄνεισι εὐθὺς εὑς αὐτό·; καὶ οἶκον εὐκτήριον ἐν τούτῳ τοῦ μάρτυρος εὑρηκὼς Λαυρεντίου, ἔγνω θεοῦ βούλησιν εὐδοκεῖν τοῦτον οὑκισθῆναι τὸν
[p. 18]
τόπον καὶ φροντιστηρίου τάξιν λαβεῖν. καὶ δὴ τὴν μὲν ὕλην ἀμφιλαφῆ οὖσαν ἀνακαθαίρει·; οὑκοδομεῖ δέ τινα πρὸς ἀσφάλειαν προτειχίσματα·; εἶθ' οὕτως ἐκ βάθρων ναὸν καινὸν ἐπ' ὀνόματι τοῦ `ρηθέντος μάρτυρος οὑκείαις ἀνεγείρει χερσί·; καὶ πλῆθος συναγαγὼν ἀδελφῶν, περιφανεστάτην μονὴν συνεστήσατο, ἐν ᾗ πλεῖστοι πράξει καὶ θεωρίᾳ διέλαμψαν.
ἐν τῇ λεχθείσῃ τοίνυν μονῇ Μακάριόν τινα τοὔνομα πρακτικώτατον ἄνδρα καὶ λόγῳ κοσμούμενον οὑκονόμον ὁ ἱερὸς κατεστήσατο Σάβας·; ἐπιτραπείσης οὖν τῆς τῶν μοναχῶν φροντίδος αὐτῷ, τῇ ἡσυχίᾳ τὰς πέντε τῆς ἑβδομάδος ἡμέρας προσανεῖχεν ὁ μέγας·; τροφῆς τε μετεῖχεν οὐδὲ μιᾶς·; σαββάτου δὲ ἐξιών, τῇ ἀγρυπνίᾳ μετὰ τῶν ἀδελφῶν μέχρι τῆς θείας λειτουργίας ἐνήθλει·; καὶ τῶν ἁγίων τοῦ Χριστοῦ κοινωνῶν μυστηρίων καὶ συνεσθίων τοῖς ἀδελφοῖς, πάλιν τῇ φίλῃ προσήδρευεν ἡσυχίᾳ, Εὐθύμιον κατὰ τοῦτο μιμούμενος τὸν ἀοίδιμον·; πολλάκις δὲ καὶ τοῦ κατὰ τὸν Σίγνον ποταμὸν ἐπιβαίνων ὄρους, (φιλήσυχος γὰρ ἦν ὁ θεσπέσιος) ταῖς ἐν αὐτῷ λόχμαις ἐμφιλοχωρῶν ἦν καὶ ταῖς πρὸς θεὸν εὐχαῖς ἐνηδόμενος, μηδενὸς τὸν χῶρον εὑδότος, πλὴν Μακαρίου τοῦ ἔναγχος δηλωθέντος. οὗτος γὰρ ταῖς τῶν μοναχῶν φροντίσι κατατεινόμενος, ἀπῄει θαμινώτερον πρὸς ἐκεῖνον παρηγορίας τευξόμενος. ὁ γοῦν τῆς διακρίσεως λύχνος συνδιαφέρειν τὸν πόνον τῷ μαθητῇ διαγνούς, τοῦ μὲν πορρωτέρω μετιέναι τὴν ἡσυχίαν ἀπέσχετο, τῷ Καστελλίῳ δὲ περὶ ταύτην πονῶν, καὶ τοῖς ἄλλοις μετεδίδου τῆς ὠφελείας καὶ ἀρετῆς αὐτοῖς ἀρχέτυπον προὔκειτο.
[p. 19]
ἡνίκα δὲ τῶν πανάγνων νηστειῶν ὁ καιρὸς ἐπεδήμει, τὴν μὲν πρώτην τῶν τῆς τεσσαρακοστῆς ἑβδομάδων ὁ ἱερὸς οὗτος ἀνὴρ ἄσιτος ἦν μέχρι σαββάτου·; καὶ τότε ἄρτῳ βραχεῖ τὸ σῶμα πεπονηκὸς ἀνεκτᾶτο καὶ ὕδατι·; τὰς δὲ μετ' αὐτὴν ἑβδομάδας διὰ τριῶν ἅπαξ ἡμερῶν τοῦ μετὰ τὴν μέθεξιν διδουμένου τῶν μυστηρίων μεταλάμβανεν [lege:
μετελάμβανεν] ἄρτου·; καὶ τούτου δέ, ἵνα μὴ πρὸς τοὺς τῶν ἀγώνων πόνους ἀπαγορεύσῃ, μετεῖχεν ὁ πάνσοφος. οὕτω μὲν οὖν πάντα τὸν τῆς νηστείας δίαυλον διετέλει, φυλάττων καὶ τῷ σώματι τὴν ὑσχὺν καὶ τῷ νῷ τὸ ἀμείωτον·; τὸ γὰρ ἔξω τῶν ὅρων 'ᾴττειν καὶ τοῖς ὑπὲρ δύναμιν ἐγχειρεῖν καὶ σώματος πάρεσιν καὶ φρενῶν παραφορὰν τοῖς πολλοῖς ἀπεργάζεται. τῆς δὲ φαιδρᾶς τοῦ σωτῆρος καταλαμβανούσης ἐγέρσεως, ἐν ἑπτὰ μόνον ἡμέραις συνεσθίων τοῖς ἀδελφοῖς καὶ πάντων ἁπλότητι καρδίας μεταλαμβάνων καὶ πνευματικῶς εὐφραινόμενος, πάλιν τῆς προτέρας διαγωγῆς εἴχετο <καὶ νηστείαις τὸν χοῦν ὑπεπίαζεν>.
10.
θανατηφόρου πάθους ποτὲ κατὰ πάσης μέλλοντος ἐν{α}σκήπτειν τῆς περιχώρου, (περὶ λαιμὸν δὲ εἴωθε τοῦτο συμβαίνειν) ὁ μέγας τὴν ἐκκλησίαν καταλαβὼν καὶ πάντας συναθροίσας τοὺς μοναχούς, τὴν ὀλεθρίαν ἔλευσιν αὐτοῦ προηγόρευεν·; ἀπεκαλύφθη γὰρ τούτῳ προσευχομένῳ·; καί τινα τῶν ἀδελφῶν βαθμοῦ τοῦ τῶν ἱερέων ἠξιωμένον προσκαλεσάμενος, στέλλει πρὸς τὸ τοῦ ἱεροῦ Θεοδώρου σεμνεῖον τὸ τοῦ Σάληκος ἐπιχωρίως ὠνομασμένον, προστάξας αὐτῷ τὸ τοῖς ἐκεῖ πατράσι συμβὰν κατιδεῖν καὶ τὴν
[p. 20]
ταχίστην ἐπανακάμψαι. τόνδε, τῷ φροντιστηρίῳ παραβαλόντα, τὸ λείψανον ἤδη Θεοδώρου τοῦ μάκαρος ἑωρακέναι προκείμενον, πρὸς δὲ ἕτερα δύο τὸ αὐτὸ τοῦτο παθόντων ἀδελφῶν, καὶ φόβῳ κάτοχον γεγονότα ἢ [lege:
ᾗ] ποδῶν εἶχεν ἐπανελθεῖν καὶ τὸ ὁραθὲν ἀπαγγεῖλαι τῷ θεσπεσίῳ. ὁ δὲ πρὸς πάντας <<εὐτρεπίσωμεν ἑαυτούς, πατέρες>> ἔφη <<καὶ ἀδελφοί, νηφούσῃ τῇ ψυχῇ ἕτοιμοι γενώμεθα πρὸς τὴν ἔξοδον ἀμώμητον·; φυλάξωμεν τὸ ἐπάγγελμα, `ρύπου λογισμῶν καθαρὰν τηρήσωμεν τὴν ψυχήν·; ὅσον γὰρ οὔπω καὶ ἡμῖν παγίδος ἐπελεύσεται τρόπον τὸ τῶν μοναχῶν ἐκείνων ἁψάμενον. μηδεὶς οὖν τινα τῶν ἐλαττωμάτων ἐν μυχοῖς καρδίας ἐχέτω·; ἀλλ' εὑς φῶς δι' ἐξαγορεύσεως προτιθέτω, ἵνα μὴ κατὰ τὸν τῆς ἐξόδου καιρὸν ἐλεγμοῖς περιπέσῃ χαλεπωτάτοις.>> τούτων ὑπὸ τοῦ ὁσίου `ρηθέντων, τῇ ἑξῆς ἡμέρας νόσῳ τῇ `ρηθείσῃ δύο περισχεθέντες τῶν ἀδελφῶν, ἐξ ἀνθρώπων ἐγένοντο·; καὶ τὸ πάθος μέχρι πέντε καὶ δεκάτης διέρπων ἡμέρας, πέντε τῶν μοναχῶν πρὸς τοῖς εἴκοσι νεκροὺς ἀπειργάσατο. προέγνωστο δὲ τῷ θεοφόρῳ τούτων ἡ ἀποβίωσις·; ὃς ἐπὶ πᾶσι τῷ τῶν ὅλων ηὐχαρίστει δεσπότῃ·; καὶ τῷ προσάντει τοῦ βίου μᾶλλον προσέκειτο·; ἦν γὰρ κομιδῇ `ρωμαλέος καὶ πρόθυμος καὶ πόνοις σώματος πλέον χαίρων ἢ ἕτεροι θεραπείαις·; διὸ καὶ χάρις αὐτῷ θεῖα παραδόξως ἐπικατέστη. καὶ τοὺς ἐνοχλοῦντας ἑκάστῳ λογισμοὺς ᾔδει·; καὶ οἵοις μὲν ἕκαστος κλονούμενος ἦν καὶ ἡττώμενος, οἵων δὲ πάλιν κατεπαιρόμενος καὶ ὑπερκαθήμενος. καὶ περιτρεπομένῳ μὲν συνήλγει τῷ μαθητῇ καὶ συνέκαμνεν ἡ φιλάνθρωπος ἐκείνη καὶ
[p. 21]
συμπαθεστάτη ψυχή·; τὴν νίκην δὲ φερομένῳ τῷ μετρίῳ στοιχεῖν συνεβούλευε.
καὶ οὐχὶ τῶν μὲν ψυχῶν εὐστοχώτατος ἦν καὶ ἄριστος ὑατρός, τοῦ δὲ τὰ σώματα θεραπεύειν καὶ τῶν συνεχουσῶν ἀπαλλάττειν μαστίγων ἠμοίρει, ἀλλὰ γὰρ καὶ ταύτην εἴπερ τις εὑλήφει τὴν χάριν καὶ γίνεται σημείων αὐτουργὸς καὶ τεράτων, ὡς τὰ ἑξῆς παραστήσει τοῦ λόγου.
11.
ἐφόδου γὰρ καὶ αὖθις τῶν μοχθηρῶν 'Ισμαηλιτῶν ἐν ταῖς τῆς Καλαβρίας κώμαις γεγενημένης, (οὐ γὰρ ἤρκει τοῖς θεομάχοις τὰ φθάσαντα, προσθῆναι δὲ καὶ τὸ ἐλλεῖπον ἐβούλοντο) ἐκείνων οὖν ἐξαπίνης ἐπιδραμόντων, οἱ μὲν τῶν τὰς ἀνδροφόνους αὐτῶν διαδράντων χεῖρας φρουρίοις ἐθηρῶντο τὴν σωτηρίαν, οἱ δὲ δρυμῶσιν ἑαυτοὺς λασίοις ἀπέκρυπτον, ἔνιοι δὲ τὴν Καλαβρίαν παρατρέχοντες πᾶσαν, τοῖς τῆς Λαγοβαρδίας ἐπεφοίτων ὁρίοις. τῶν δὲ τοῦ μεγάλου τούτου τινὲς συγγενῶν ἐκ τῆς Καρονιτῶν ὁρμώμενοι κώμης, (ἧς ἔφθη μνημονεύσας ὁ λόγος) τὸν τοῦ Λατινιανοῦ χῶρον τῆς οὑκείας ἠμείψαντο. ἑνὶ οὖν τῶν ἐκεῖ φοιτησάντων παιδίον ἦν ἕκτον ἐνιαυτὸν ἤδη καὶ μικρόν τι προσέλκον·; τούτου δὴ πρὸς βρῶσιν βοτάνας ἐδωδίμους συλλέγοντος, ἔχιδνά τις αὑφνίδιον προσερπύσασα, τῆς αὐτοῦ χειρὸς ἅπτεται. τοῦ δὲ παιδὸς τὴν χεῖρα μετεωρίσαντος, ἑωρᾶτο τῆς [lege:
τοῖς] πέλας τὸ ὑοβόλον ἐκεῖνο
[p. 22]
θηρίον αὐτῆς ἐκκρεμάμενον. ὁ δὲ πατὴρ τὸν παῖδα λαβών, δρομαῖος ἀφικνεῖται πρὸς τὸν μακάριον, τὸ συμβὰν ἀπαγγέλλων, φωνὰς πρὸς ἔλεον ἀφιείς, τὴν θεραπείαν σὺν δάκρυσιν ἐξαιτούμενος. ὁ δὲ συμπαθὴς ἐκεῖνος ἀνὴρ τὴν τοῦ πατρὸς ὀδυνωμένην `ρήμασι μελιχροῖς παρακαλέσας ψυχήν, τὸν παῖδα φιλανθρώπως ἐναγκαλίζεται, καὶ τῆς δηχθείσης χειρὸς ὑπὸ τῆς ἐχίδνης λαβόμενος, ἐλαίῳ τε ταύτην ἀλείψας, ὑγιᾶ θᾶττον ἢ λόγος ἀποκαθίστησι. καὶ ὁ πατὴρ τὴν προτέραν εὐετηρίαν ἔχοντα λαβὼν τὸν υἱόν, ἐπανῄει, θεῷ τῷ διὰ τῶν αὐτοῦ θεραπόντων τοιαῦτα θαυματουργοῦντι τὴν εὐχαριστείαν ἀποδιδούς.
12.
δεύτερον ἐπὶ τούτῳ λεγέσθω ἐκεῖνο πολλὴν μαρτυροῦν τῷ θαυμασίῳ τὴν χάριν. ὑπῆρχέ τις ἐν τῇ μονῇ μοναχὸς ἀκαθάρτῳ πνεύματι διοχλούμενος. τελουμένης οὖν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τῆς ὑμνῳδίας, παρόντος καὶ τοῦ μεγάλου πατρός, ἄφνω ἐκεῖνος ἑαυτὸν ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ναοῦ καταρράξας, δεινῶς ἤρξατο βρύχειν καὶ ἀφρὸν ἐκτινάσσειν τοῦ στόματος. πάντων οὖν δείματι συσχεθέντων, ὡς τὸ εὑκός, τῷ κειμένῳ Σάβας ὁ ἱερὸς προσελθών, ἥψατό τε τῆς αὐτοῦ χειρὸς καὶ τὸ σταυρικὸν σημεῖον τῷ μετώπῳ διέγραψε. καὶ παραυτίκα τοῦ πονηροῦ δαίμονος δραπετεύσαντος, ἀνέστη νήφων καὶ σωφρονῶν ὁ ἀνὴρ καὶ τὸ λοιπὸν σὺν ἅμα τοῖς ἀδελφοῖς τῆς δοξολογίας ἐπλήρωσε. ταῦτα μὲν οὖν τοιαῦτα καὶ οὕτω παράδοξα ὁ δὲ νῦν λόγος ὑμῖν ἔρχεται παραδώσων·; μεῖζον πολλῷ φανεῖται καὶ τελειώτερον.
[p. 23]
13.
ὑ{ι}ετοῦ ποτε λάβρου κατὰ τὸν τοῦ Λατινιανοῦ χῶρον καταρραγέντος, πλήμμυρα συχνὴ τῷ Σίγνῳ ποταμῷ προσεγένετο. καὶ ἔμελλον οὐ μόνον οἱ γειτονοῦντες ἀμπελῶνες αὐτῷ παντελοῦς ἀφανισμοῦ πειραθήσεσθαι, ἀλλὰ γὰρ καὶ αὐτὸ δὴ τὸ σεμνεῖον ἐξ αὐτῶν βάθρων ἀνατραπήσεσθαι. οἱ μὲν οὖν μοναχοὶ τὴν τοῦ ποταμοῦ `ρύμην βιαίαν κατὰ τῆς μονῆς φερομένην ὁρῶντες, ταράχῳ πολλῷ τὰς καρδίας ἐστρέφοντο καὶ θρήνῳ πικροτάτῳ συνείχοντο. ὁ δὲ θεῖος πρεσβύτης κελεύσας αὐτοῖς ἐν τοῖς ἑαυτῶν εὑσελθεῖν κελλίοις καὶ θερμότατα τὸ θεῖον ἐκλιπαρεῖν, αὐτὸς τὸν τόπον καθ' οὗ τὴν ὁρμὴν ὁ `ροῦς εἶχε καταλαβών, ἔστη·; καὶ χεῖρας σὺν ἅμα τοῖς ὀφθαλμοῖς τείνας πρὸς οὐρανόν, ᾧδέ πως εὐχόμενος ἔλεγεν·; <<ὁ θεὸς ὁ τῶν οὐρανίων καὶ ἐπιγείων δημιουργός, ὁ τοῖς ὁρατοῖς καὶ ἀοράτοις τὴν παραγωγὴν δωρησάμενος, ὁ τὸν ἄνθρωπον κατ' εὑκόνα σὴν ταῖς ἀχράντοις σου πλαστουργήσας χερσὶν, ὁ διὰ τοῦ θεράποντός σου Μωϋσέως τὴν ἐρυθρὰν διατεμὼν θάλασσαν καὶ χειρὶ τὸν σὸν λαὸν κραταιᾷ διασώσας, ὁ τὸν 'Ιορδάνην ἐπὶ 'Ιησοῦ τοῦ Ναυῒ τῆς προσωφορᾶς [lege:
πρόσω φορᾶς] ἐπισχὼν αὐτός, δέσποτα κύριε, ἔπιδε ἐπὶ τὴν προσευχὴν τοῦ δούλου σου καὶ στῆσον τοῦ ποταμοῦ τὸ ἄσχετον ὅρμημα, ἵνα μὴ τὸν τόπον ἐν ᾧ σου τὰ [lege:
τὸ] ἅγιον ὄνομα μεγαλύνεται παντάπασιν ἔρημον ἀπεργάσηται.>> ταῦτα τοῦ θεσπεσίου Σάβα προσευξαμένου, τὰ τοῖς `ρείθροις φερόμενα ξύλα πολλὰ <τὸ> πλῆθος ὄντα καὶ περιττὰ τὸ μέγεθος, ἐν ἑνὶ τόπῳ θείῳ συναθροισθέντα προστάγματι καὶ πρὸς ὕψος ἀρθέντα,
[p. 24]
πολὺ τὸν ποταμὸν τῆς ὁρμῆς ἀνεχαίτισε·; καὶ τὴν συνήθη πορείαν ἐκεῖνος λιπών, πρὸς ἄλλην ἄκων ἐτρέπετο. καὶ ἄχρι τῆς δεῦρο τῆς κελευ<σ>θείσης ὁδοῦ ἔρχεται. καὶ ἔξεστι νῦν παντὶ τῷ βουλομένῳ τὴν τόδε [lege:
τότε] γεναμένην θαυματου<ρ>γίαν ὁρᾶν.
οὕτως οἶδεν ἀληθὴς ἀρετὴ καὶ στοιχείων φύσεις καθυποτάττειν καὶ τὰ λόγον μὴ κεκτημένα ἴσα καὶ λογικοῖς παρασκευάζειν πείθεσ{τ}<θ>αι. ἐπὶ 'Ιησοῦ μὲν οὖν πρὸ βραχέος λεχθέντος, ἡ τοῦ `ροθίου μόνον ἐπισχεθεῖσα φορὰ καὶ τῷ 'Ισραὴλ τὴν διάβα{σ}ιν [lege:
δύναμιν] ἐπιτρέψασα, πάλιν τοῦ συνήθους ὁρμήματος ἐπελάβετο·; νυνὶ δὲ οὐ μέχρι τῆς ἐποχῆς τὰ τοῦ θαύματος ἔστη, ἀλλὰ καὶ <οὕτως> αὐτῆς δὴ τῆς προτέρας ὁδοῦ τὸ ὕδωρ ἑτέραν διαμειψάμενον φαίνεται·; ὅπερ ἐκείνου πολλῷ θαυμασιώτερον καὶ περιφανέστερον. ἀκόλουθον δ' ἂν εἴη λοιπὸν τοῖς ἤδε [lege:
ἤδη] `ρηθεῖσι καὶ τοῦτο προσθῆναι τὸ μεγαλούργημα.
14.
τῶν τῆς 'Αγὰρ πάλιν ἀπογόνων τῇ Καλαβρίᾳ παρεισφθαρέντων καὶ τοὺς μὲν ὠμῶς διαχρησαμένων [lege:
διαχειρησαμένων?], τοὺς δὲ δορυαλώτους λαβόντων καὶ τῇ Σικελίᾳ παραπεμψάντων, οἱ τῆς ἐκείνων ἐπιδρομῆς κρείττους γενόμενοι πρὸς τὰ τῆς Λαγοβαρδίας ἀφίκοντο κλίματα. οἳ σφοδρῷ κατεδαπανῶντο λιμῷ καὶ σπάνει τῶν ἀναγκαίων χαλεπῶς ἐπιέζοντο·; οἶδε γὰρ ξενιτεία μυρίοις ὅσοις τοὺς ἁλόντας περιβάλλειν κακοῖς. καὶ ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ δὲ τοῦ Λατινιανοῦ τὸ αὐτὸ τοῦτο συνέβαινε. καὶ τοῦ λιμοῦ διὰ σπλάγχνων χωροῦντος, περιῄεσαν καὶ οἷον ἐρινηλάτουν εἴ πού τι
[p. 25]
λιμοῦ παραμύθιον εὕροιεν. καὶ τοῖς ἐν ταῖς ἐρήμοις προσφοιτῶντες φροντιστηρίοις, δι' ὄχλου πολλοῦ τοῖς πατράσιν ἐγίνοντο, ἄρτον ὀρέξαι πρὸς τροφὴν ἐξαιτούμενοι. ὁ δὲ τὴν εὐσπλαγχνίαν τοῦ δεσπότου μιμούμενος τοῖς τὰ τῆς μονῆς πεπιστευμένοις τοῖς ἐρχομένοις πᾶσι παρατιθέναι τράπεζαν παρεγγύησε καὶ χεῖρα προτείνειν ἄφθονον τοῖς αὑτοῦσι, ἐπιχορηγεῖν τε τὰ χρειώδη μεγαλοψύχως καὶ οὕτω τοῦ σεμνείου μετὰ θυμηδίας ἐκπέμπειν. γίνεται μὲν οὖν οὕτως ἐφ' ἱκανόν, πολλῶν δὲ συρρεόντων οὐκ ἀνδρῶν μόνον καὶ παίδων ἀλλὰ δὴ καὶ γυναικῶν. καὶ γὰρ καὶ αὗται τὴν γυναιξὶ μάλιστα πρέπουσαν αὑδῶ διὰ τὴν τοῦ λιμοῦ `ρίψασαι τυραννίδα, πρὸς τὰς τῶν ὁσίων ἀφικνοῦντ{ο}<αι> μονάς.
παραβάλλοντος οὖν ἀριθμὸν ὑπερβαίνοντος ὄχλου καὶ τοῖς τῆς μονῆς βρώμασιν ἐπὶ πολὺ διατρεφομένου, καὶ αὐτοῖς δὴ τοῖς τὸ σεμνεῖον οὑκοῦσι τῶν ἐπιτηδείων ἐπίλειψις περιγέγονε. καὶ δὴ τοῦ σεβασμίου πατρὸς ἀγνοοῦντος, τὴν ἐξ ἔθους εὐποιΐαν ἐκκόπτουσιν. ὁ δὲ τοῦ γεγονότος ὡς ἤσθετο, τὸν τοῦ φροντιστηρίου μεταπεμψάμενος οὑκονόμον, <<τίνος ἕνεκεν>> εἶπεν <<τὴν ἐμὴν παρὰ φαῦλον θέμενος ἐντολήν, τὴν τῆς μονῆς φιλοξενίαν ἐξέκοψας; ἢ τοῦ ἀποστόλου λέγοντος οὐκ ἀκήκοας, "
τῆς φιλοξενίας μὴ ἐπιλανθάνεσθε·; διὰ ταύτης γὰρ ἔλαθόν τινες ξενίσαντες ἀγγέλους.">>
τοῦ δὲ φρονήματι ταπεινῷ πρὸς τὸν μέγαν <<σύγγνωθί μοι, τίμιε πάτερ,>> εὑπόντος <<οὔ τε γὰρ πρὸς τὴν τῶν μοναχῶν διατροφὴν σῖτος ἡμῖν περίεστι,>> μὴ δὲ τὸ παράπαν οὗτος τοῖς ὑπ' ἐκείνου λεχθεῖσι πειθόμενος, <<ἔχεις ὑπὸ γῆν>> ἔλεγεν <<ἀδελφέ, κεκρυμμένον σῖτον·;
[p. 26]
ἐκεῖνον ἀναγαγών, καὶ τοῖς πατράσι ἐπιχορήγει καὶ τοῖς ἐρχομένοις τὰ πρόσφορα.>> ὁ δὲ θέλων πληροφορῆσαι τὸν μέγαν ὡς οὐδὲ βραχύτατον σίτου τοῖς ἀγγείοις ἐναπελείφθη, <<ἀπέλθωμεν, εὑ δοκεῖ, πάτερ,>> ἔφη <<καθ' ὃν ἦν τόπον ὁ σῖτος·; καὶ τότε γνώσῃ σαφῶς ὡς οὐ ψευδῆ τὰ τῇ σῇ λεγόμενα τιμιότητι.>> τοῦδε παρευθὺ τὸν τόπον καταλαβόντος, οὑκείαις τε χερσὶν ἀνορύττειν ἀπαρξαμένου καὶ τῶν ἀγγείων ἓν ἐκκαλύψαντος, (ὢ τῆς ἀπορρήτου σου, Χριστέ, δωρεᾶς) μεστὸν ἐκεῖνο σίτου τὸ πρὸ μικροῦ <κενὸν> παραδόξως εὑρέθη. τότε κελεύει τοῖς ἀμφ' αὐτὸν καὶ ἕτερα διανοῖξαι δοχεῖα·; καὶ τοῦτο ποιήσαντες, δυσὶν ἑτέροις σίτου πεπλησμένοις περιτυγχάνουσι.
τὸ γοῦν ἐξαίσιον τοῦτο θαῦμα ὁ τὴν οὑκονομίαν ἐπιτετραμμένος ἑωρακώς, τῶν τοῦ ὁσίου σὺν τρόμῳ ποδῶν ἐπελάβετο, συγχώρησιν ἐξαιτούμενος·; ἣν καὶ λαβών, τοὺς ἁγίους διεβεβαίου πατέρας ὡς οὐδὲν ἕτερον περιεῖχεν ἐν ἑαυτοῖς τὰ δοχεῖα, ὅτι μὴ κόκκους ὀλίγους μόνον. ἐξ ἐκείνου γοῦν ἄμεστον εἶχε τὴν χεῖρα καὶ δαψιλῶς τοῖς πᾶσι τὰ χρειώδη διένεμε. διαδοθείσης δὲ πανταχοῦ τῆς χώρας τῆς τοιαύτης θαυματουργίας, τῷ θεῷ πάντες δόξαν ἀνέπεμπον τῷ καὶ ἐν ἐσχάτοις καιροῖς ξένα καὶ ὑπερφυῆ διὰ τῶν αὐτοῦ θεραπόντων ποιοῦντι.
οἷον δὲ κἀκεῖνο τῶν τοῦ μεγάλου κατορθωμάτων ὃ τοῖς φιλαρέτοις ὑμῖν καὶ τὰ καλὰ ζηλοῦσι ὁ λόγος προτίθησι.
15.
λιμοῦ ποτε βραχυτάτου [lege:
βαρυτάτου] τὸν τόπον κατασχόντος ἐκεῖνον, ἀωρὶ τῶν νυκτῶν τοῦ θείου πρεσβύτου
[p. 27]
προσευχομένου, τινές, οἷς μελέτη τὸ κακουργεῖν, προσελθόντες, τὸν τοῦ φροντιστηρίου σῖτον συλᾶν ἀπήρξαντο. ὁ δὲ μέγας ὡς εἶδεν, ἡσύχῳ πρὸς αὐτοὺς ἐφοίτα ποδί·; ὃν ἅτερος αὐτῶν, ἄνωθεν ἑστὼς καὶ τὸν σῖτον ἀποδεχόμενος, κατιδών, φόβῳ συσχεθείς, ἐδραπέτευεν. ὁ δὲ χρηστὸς ἐκεῖνος καὶ μετριόφρων ἀνὴρ ἀντ' ἐκείνου στάς, τὸν σῖτον, χεῖρας προτείνων, ἐδέχετο καὶ ταῖς ἐκείνων πήραις ἐνίει·; ὧν ἤδη πληρωθεισῶν, ἠρέμα τὰ χείλη διάρας ὁ Σάβας, <<ἄνελθε,>> φησίν <<ἀδελφέ·; μεμέστωται γὰρ ἡμῶν τὰ ἀγγεῖα.>> τόνδε θᾶττον ἀναβάντα τῆς θήκης καὶ τὸν μακαρίτην ὑπηρετούμενον αὐτῷ θεασάμενον δειλία τις ὑποτρέχει καὶ φόβος. καὶ τῶν αὐτοῦ ποδῶν ἐφαψάμενος, συγγνώμην ἠξίου λαβεῖν τοῦ τολμήματος. τὸν δὲ Σάβαν ἡμέρως πρὸς αὐτὸν φάναι καὶ προσηνῶς·; <<σὺ δέ, ἀλλ' εὑ συγχωρήσεως ἐθέλεις τυχεῖν, λαβών, ἐπίθες τοῖς ὑποζυγίοις τὸν σῖτον·; καὶ μηκέτι ταῖς ὁμοίαις ἁλῶναι κλοπαῖς μήτε μὴν ἑτέρῳ κοινωνῆσαι κακουργίας συνθέμενος, ἄπιθι.>> ὁ δὲ θαυμάσας τὸν ἄνδρα τῆς ἀνεξικακίας καὶ τοῖς ὑπ' ἐκείνου `ρηθεῖσιν πέρας ὑποσχόμενος ἐπιθεῖναι, ἀπῄει καὶ πάσης φαύλης ἀφέμενος πράξεως, μόνης τῆς ἑαυτοῦ σωτηρίας ἀντεποιεῖτο τοῖς ἤδη λεχθεῖσι.
16.
καὶ τοῦτο προσαπτέον τὸ τερατούργημα·; μέγα γὰρ τῷ ὄντι καὶ ψυχαῖς εὐσεβέσιν ἐράσμιον.
ἀκρίς, ἡ τῶν Αὑγυπτίων πληγή, τῇ τοῦ Μερκουρίου ἐπαρχίᾳ ποτὲ διὰ τὰς τῶν οὑκητόρων ἀνομίας ἐνέσκηψε·; καὶ δὴ Σάβας ὁ θαυμαστὸς τῇ τοῦ ἀρχιστρατήγου Μιχαὴλ τὸ
[p. 28]
τηνικαῦτα προσεδρεύων μονῇ, ὁρᾶ νυκτὸς ἄνδρα, λαμπρὸν καὶ τὸ εἶδος καὶ τὴν ἐσθῆτα ὡς ἐῴκει, τοιαῦτα τῷ μεγάλῳ παρεγγυᾶν, <<ἐγερθείς,>> λέγων <<τὴν σὴν ἀνάλαβε πανοπλίαν καὶ τὸ τοῖς μέρεσι τούτοις ἐπιφοιτῆσαν ἔθνος καταπολέμησον.>> ὁ δὲ τὸν ὕπνον ἐκτιναξάμενος, διέκρινεν ὡς ἄρα τὸ τῆς ἀκρίδος ἄγριον σύστημα ἔθνος ἡ ὄψις ἐκάλεσε καὶ εὑκότως·; τὰ αὐτὰ γὰρ τῷ ἔθνει τὴν πρὸς ἣν ἄν χώραν καταπτῇ διατίθησι. συναθροίσας οὖν τοὺς τῶν γειτονούντων φροντιστηρίων μοναχούς, λιτὰς ἔνθα τὸ τῆς ἀκρίδος νέφος ἐπέδραμε ποιεῖσθαι διεκελεύετο. οἱ δὲ προθύμως ὑπεῖξαν καὶ τὸ κελευσθὲν ἐξεπλήρουν. οἷς τῶν πόνων κοινωνῶν καὶ συνοδοιπορῶν, ὁ μακάριος τὸν φιλάνθρωπον ἱκέτευε κύριον ταχεῖαν τοῦ κακοῦ λύσιν αὐτοῖς παρασχεῖν. καὶ παραχρῆμα, καθάπερ τινὶ βαρείᾳ μάστιγι, τῇ τοῦ Σάβα παιόμενον προσευχῇ τὸ τῆς ἀκρίδος στρατόπεδον ἐξελαύνεται καὶ τὴν τῆς 'Αΐτης ἐπαρχίαν καταλαμβάνει, τοῦ θεοῦ πάντως εὑς αἴσθησιν καὶ τοὺς ἐν αὐτῇ τῶν ἐπταισμένων ἀγαγεῖν βουλομένου καὶ διὰ τοῦτο συγκεχωρηκότος.
οἱ τὸ τοῦ μεγάλου θαῦμα διὰ τῆς πανταχῇ περιθεούσης φήμης ἀναμαθόντες δρόμῳ πρὸς αὐτὸν ἐλθόντες, ἠντιβόλουν μετὰ δακρύων ὡς ἄν, ἐν τῷ τόπῳ γενόμενος, τῆς χαλεπῆς αὐτοὺς δι' εὐχῆς ἀπαλλάξῃ πληγῆς. τὸν δὲ Σάβαν οὐχ ἥκιστα μὲν παθεῖν τὴν ψυχὴν ἀμέτρῳ λύπῃ, τοὺς ἄνδρας ὁρῶντα συνεχομένους, ἐκκλίνοντα δὲ τὴν κενὴν δόξαν, μὴ θελῆσαι τοῖς ἐκείνων ὁρίοις ἐπιδημῆσαι, ἀλλὰ τοὺς ὁσίους ἄνδρας
[p. 29]
συναγαγόντα, μέχρι μὲν τῆς τῶν Συρακουσίων σὺν αὐτοῖς γενέσθαι μονῆς, καὶ καταντικρὺ τοῦ πρὸς τῆς ἀκρίδος ἀναλισκομένου τόπου σταθέντα τοὺς ὀφθαλμούς τε πρὸς οὐρανὸν ἄραντα, τὸ θεῖον ὑπὲρ ἀπαλλαγῆς τοῦ δεινοῦ συντεταμένως ἐκδυσωπεῖν, τοὺς δὲ τιμίους ταῖς αὐταῖς λιταῖς κεχρημένους πατέρας κατὰ τὸν ὃς ὑπὸ τῆς ἀκρίδος ἐφθείρετο τόπον ἐξαποστεῖλαι. ὧν τὴν παρ' ἐκείνου λαβόντων εὐχὴν καὶ τῷ χώρῳ παραβαλόντων, τὸ λυμαντικὸν ἔθνος ἐκεῖνο καὶ πονηρόν, ὑπὸ λαίλαπος ἀθρόον συναρπασθέν, τοῖς τῆς θαλάσσης ἐναπορριφὲν ὕδασιν, ἀπεπνίγνετο.
οὗ γενομένου, συμφώνως ἔκραζον ἅπαντες, <<ἐπεσκέψατο>> λέγοντες <<ἡμᾶς ὁ θεὸς διὰ τοῦ γνησίου θεράποντος αὐτοῦ Σάβα, ἵνα μὴ τέλεον οἱ τὴν ἡμῶν συνέχοντες ζωὴν ἐκτρίβωσι καρποί.>> καὶ ταῦτα μὲν οἱ τῆς εὐεργεσίας ἀπολελαυκότες μετὰ πλείστης ὅσης τῆς θυμηδίας ἐφθέγγοντο. οἱ δέ γε θεῖοι πατέρες πρὸς τὸν μέγαν ὑποστρέψαντες Σάβαν, ὡς τῆς αὐτοῦ γέγονεν εὐχῆς τρόπαιον ἡ ἀκρίς, μετὰ θάμβους ἀπήγγελλον.
17.
καὶ τῶν τοιούτων μεταξὺ λεγομένων, ὁ θεοφόρος εὑς τὴν τῶν Συρακουσίων πρὸς ἐπίσκεψιν τῶν ἐκεῖ πατέρων εὑσῆλθε μονήν. καὶ πάντων ἐν τῷ ναῷ συνδεδραμηκότων καὶ τὸν ἅγιον μετ' εὐλαβείας ἀσπαζομένων, πρόσεισι καί τις αὐτῷ μοναχός, πονηρῶς ἔχων τοῦ θώρακος καὶ πρὸς αὐτὸν ἤδη τὸν θάνατον ἀφορῶν, καὶ παρὰ τοὺς ἱεροὺς ἐκείνου πόδας πεσών, τὴν τοῦ ἀνιῶντος ἐλευθερίαν ἐζήτει.
ὁ δὲ καὶ γὰρ
[p. 30]
πρόχειρον εὑς ἔλεον ἐκέκτητο τὴν ψυχήν·; συμπαθήσας, ὀξὺς αὐτῷ γίνεται βοηθός·; καὶ τῆς ὀδύνης μόνῃ προσψαύσει χειρὸς ἀπαλλάττει.
ἀλλ' ὑτέον πρὸς τὰ ἐξῆς τοῦ λόγου καὶ μὴ λήθῃ παραδοτέον τὰ μνήμης ἄξια.
18.
μέλλοντι τῷ σεβασμίῳ τούτῳ πατρὶ κατὰ τὴν `Ρώμην φοιτῆσαι καὶ τὰ τῶν κορυφαίων <Χριστοῦ> μαθητῶν λείψανα προσκυνῆσαι κώλυμά τι παρὰ τῆς ἄνω προνοίας ἐπὶ χρόνους οὐκ ὀλίγους ἐγίνετο. καὶ δήποτε μοναχός τις τῶν ἀρετὴν εὑδότων φιλεῖν ἐκ τῶν τῆς ἑῴας ὡρμημένος μερῶν, τὴν τοῦ ἀρχιστρατήγου καταλαμβάνει μονὴν καὶ εἴσω τοῦ νεὼ παρελθών, προσηύχετο. τὸν δὲ μακαρίτην Σάβαν ἐν τῷ εὐκτηρίῳ σὺν ἅμα τοῖς ἀδελφοῖς πρὸς τὸ τοὺς ἑσπερινοὺς ὕμνους τελέσαι γενόμενον καὶ τὸν μοναχὸν κατιδόντα, ὑδοὺ πρὸς αὐτὸν εὑπεῖν·; <<ἐν τοσούτοις ἔτεσιν, ἀδελφὲ Νικήτα, τὴν σὴν εὑμὶ προσδεχόμενος ἄφιξιν·; ἵν' ὁμοῦ παρὰ τὴν `Ρώμην ἐλθόντες, τοῖς τῶν ἀποστόλων πρώτοις τὴν πρέπουσαν ἀποδῶμεν προσκύνησιν.>> ἐκπλαγεὶς οὖν ἐκεῖνος ἐπὶ τῇ παραδόξῳ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ κλήσει, τοῖς τοῦ Σάβα ποσὶ προσπεσών, τὸ ὁραθὲν αὐτῷ διεξῄει σὺν ἀκριβείᾳ ὅτιπερ·;
<<τίμιε πάτερ, τὸν μεταξὺ `Ρώμης καὶ Λαγοβαρδίας περαιωθεὶς πλοῦν, τῶν `Υδροῦντος ἐπέβην ὁρίων. καὶ παρασκευῆς ἔχοντί μοι διὰ τῆς ἠπείρου τὴν ἐπὶ `Ρώμην στέλλεσθαι, ὄναρ τις ἀνὴρ μέγιστός τε καὶ φαιδρότατος ἐπιστάς, <<ἐγερθείς,>> ἔλεγε <<τὴν
[p. 31]
πρὸς τὴν τοῦ Μερκουρίου φέρουσαν ἐπαρχίαν πορεύου·; καὶ Σάβαν τὸν θεοφόρον ἀναζητήσας, πρὸς ἐκεῖνον γενοῦ·; μέλλει γὰρ πρὸς `Ρώμην κἀκεῖνος εὑς προσκύνησιν τῶν Χριστοῦ μαθητῶν ἀφίκεσθαι.>> τοῦ ὕπνου τοίνυν τάχει διαναστάς, τὰ πρὸς τοῦ φανέντος μοι χρηματισθέντα πρὸς πέρας ἀγαγεῖν ἔσπευσα·; καὶ ὑδοὺ ἕως τῶν ὧδε ταῖς σαῖς θειοτάταις εὐχαῖς διασέσωσμαι.>>
ἡσθεὶς οὖν ὁ μέγας ἐπὶ τῇ τοῦ μοναχοῦ παρουσίᾳ, κελεύει παραυτίκα τοῖς ἀδελφοῖς τὰ πρὸς ἀποδημίαν ἀναγκαῖα παρασκευάσαι·; καὶ τούτων θᾶττον τὸ προσταχθὲν ποιησάντων, πρὸς τὸν αὑγιαλὸν εὐθὺς ὁ ἀοίδιμος κάτεισι, πρὸς δὲ καὶ ὁ `ρηθεὶς μοναχὸς καὶ οἱ τούτοις ἐξυπηρετησόμενοι. νηΐ τε κατὰ τάχος ἐμβάντων καὶ τοῦ πλεῖν ἤδη ἀπαρξαμένων, τινὶ τῶν ἐν {αὐ}τῷ πλοίῳ τῷ μεγάλῳ συνόντων μοναχῶν καθαρὰν ἔχοντι τὴν καρδίαν (Μακάριος ἦν οὗτος ὁ πρεσβύτερος [lege:
πρεσβύτης]) δύο τινὲς ἱεροπρεπεῖς ἄνδρες καὶ τὴν τρίχα πολιοί, ἔνθεν τοῦ θείου πρεσβύτου κἀ{ι}κεῖθεν παρεμβάλλοντες, ἑωρῶντο, καὶ τά τε ἱστία καὶ τοὺς οἴακας μεταχειριζόμενοι·; αἴσιον μάλα καὶ ἡδὺν ἐποίουν τὸν πλοῦν. τίνας δὲ ἄλλους εἶναι τοὺς ὁραθέντας ὑποληπτέον ἢ Πέτρον καὶ Παῦλον τοὺς ἀοιδίμους;
19.
ὀλίγαι παρῆλθον ἡμέραι·; καὶ τῇ τῶν ἀποστόλων συνεργίᾳ τὰς Ταρρακίνας καταλαβόντες, τῷ λιμένι προσίσχουσι, κἀκεῖ καταλιπόντες τὴν ναῦν.
ἔστι [lege:
εἴς τι] καστέλλιον ('Αλβανὸς ὀνομάζεται τοῦτο) πλησίον τῆς πρεσβυτέρας
[p. 32]
ὑπάρχον `Ρώμης ὁδοιποροῦντες ἀφίκοντο·; καὶ τοὺς ἐκεῖσε θείους περινοστῶν ὁ Σάβας ναούς, κατησπάζετο. καὶ δὴ καὶ τῷ τοῦ μάκαρος Παγκρατίου τοῦ `Ρώμης πολίτου σηκῷ προσελθὼν ὥστε τὸ ἀθλητικὸν αὐτοῦ λείψανον προσκυνῆσαι, ὁρᾷ λαοῦ πλῆθος ἀριθμοῦ κρεῖττον ἔνδον τοῦ θείου νεώ. οὗ μέσον ἀνήρ τις ἀκαθάρτῳ δαίμονι κάτοχος ἦν, σιδηραῖς δεδεσμημένος ἁλύσεσιν·; ὃς παρευθὺ κυνὸς ἀναλαβὼν ὑλακήν, ἀκόσμως ἄγαν ἐβόα·; καὶ τοὺς ὀδόντας δεινότατα τετριγώς, ἀφρὸν ὡς σὺς προΐει τοῦ στόματος. ὥρας δὲ παραδραμούσης συχνῆς, ἀνθρωπείᾳ πάλιν φωνῇ χρησάμενος, <<τίς ἤνεγκεν ἐνταυθοῖ τὸν μοναχόν>> ἔκραξε <<Σάβαν ἵνα τῆς ἐμοὶ φίλης κατοικίας ἐξώσῃ με ταύτης;>> φεῦ τῆς συμφορᾶς·; φεῦ τῆς ἀμηχανίας·; οὐκ αὐταρκές σοι τὸ πάσης ἡμᾶς ὑπερορίσαι τῆς ἐρημίας καὶ τοῖς ἡμῶν πλήθη μοναστῶν ἐγκατασκηνῶσαι χωρίοις·; ἀλλὰ καὶ ταύτης με νῦν ἀποξενοῖς τῆς οὑκήσεως; ὤ τῆς βίας·; ὢ τῆς ἀνάγκης·; οὐ φέρω τὴν διὰ τῶν σῶν προσευχῶν κατεμπιπρῶσάν με φλόγα.>> ταῦτα μετὰ πικροτάτων ὀλοφυρμῶν διὰ τοῦ ἀνδρὸς ὡς ὀργάνου φθεγγομένου τοῦ πνεύματος καὶ δεινῶς ἐκεῖνον περιστροβοῦντος τε καὶ καταρράττοντος, πρόσεισιν ὁ πολὺς τὴν ἀρετὴν Σάβας τῷ πάσχοντι·; καὶ τὸ ἐκείνου πρόσωπον τῷ τῇ σορῷ Παγκρατίου τοῦ μάρτυρος διαχρίσας ἐλαίῳ καὶ τὸ σταυρικὸν αὐτῷ σημεῖον ἐπιβαλών, φυγεῖν τὸ πονηρὸν ἐκεῖνο παρεσκεύασε πνεῦμα, καὶ τὸ [lege:
τῷ] μεμηνότι τὸ σωφρονεῖν παρασχόμενος. κατὰ τὸ λεληθὸς ὡς εἶχεν, ἑαυτὸν ὑπεξαγαγών, ἵνα μὴ τὴν κενὴν φανείη δόξαν θηρώμενος, πρὸς τὴν `Ρωμαίων ἄπεισι πόλιν. καὶ πρῶτον μὲν τῷ τοῦ κορυφαίου <Πέτρου> ναῷ προσελθών, τὴν αὐτοῦ θήκην μετὰ πολλῆς
[p. 33]
ὅσης τῆς πίστεως κατησπάσατο, ἔπειτα δὲ τὴν τοῦ μακαρίου Παύλου καὶ τῶν ἐκεῖ καλλινίκων μαρτύρων·; καὶ τὸν τῆς ψυχῆς ἀφοσιωσάμενος πόθον, τῷ τοῦ ἀρχιστρατήγου σεμνείῳ πάλιν μετ' εὐχαριστίας ἑαυτὸν φέρων δίδωσιν.
20.
ἀλλ' ἄξιον καὶ τ' ἄλλα διεξελθεῖν, ἃ καὶ ψυχὴν κατευφραίνειν οἶδε, καὶ πρὸς τὸν τοῦ ἐπαινουμένου ζῆλον διερεθίζειν τὸν νήφοντα.
ἀρρωστίᾳ τις τῶν ἀδελφῶν δεινοτάτῃ περιληφθείς, (ἣν ὀπισθότονον οἱ τὴν ὑατρικὴν ἠσκημένοι τέχνην κατονομάζουσι) ἐν τῷ ἐδάφει, δριμείαις ὀδύναις βαλλόμενος, ἔκειτο. ὃν τῆς συνεχούσης οὑκτείρων ἀλγηδόνος ὁ Σάβας καὶ οὐδὲν ἧττον τοῦ κάμνοντος ὀδυνώμενος·; τοιαῦτα γὰρ τὰ σπλάγχα τὰ πατρικὰ παρῄνει τούτῳ, γνώμῃ τὸ λυποῦν εὐχαρίστῳ φέρειν, ψυχικὴν πάντως ὠφέλειαν μνηστευόμενον. <<καὶ γὰρ ὁ θεὸς τὰ τοῖς αὐτοῦ>> φησί <<λυσιτελοῦντα δούλοις εὑδώς, κηδεμονικῶς ἑκάστῳ τὴν σωτηρίαν καὶ σοφῶς πραγματεύ<ε>ται. εὑ μὲν οὖν τις τῇ τῆς σαρκὸς εὐεξίᾳ πρὸς τὸ τὰ φίλα πράττειν θεῷ χρώμενός ἐστι, καὶ πλείῳ τούτῳ τὴν `ρῶσιν ὁ δεσπότης προστίθησι καὶ μᾶλλον εὐτονώτερον ἀπεργάζεται. εὑ δέ τις αὖ πάλιν σωματικὴν ἔχων εὐετηρίαν τῆς κατ' εὑκόνα θεοῦ κτισθείσης παραμελοίῃ ψυχῆς, νόσοις αὐτὸν περιβληθῆναι συμφερόντως ἀφίησιν·; ὡς ἂν τὴν προσοῦσαν `ραθυμίαν ἀποβαλόντα λάβοι τις αὐτὸν ἐπιμέλεια, καὶ τὴν ἑαυτοῦ σωτηρίαν κερδήσειεν·; οὐ γὰρ ἀνεκτὸν τῷ φιλαγάθῳ κυρίῳ, τὴν μὲν γεηρὰν εὐεκτεῖν σάρκα καὶ θάλλειν, πιέζεσθαι
[p. 34]
δὲ τὸ θεοειδὲς πνεῦμα καὶ τοῖς αὑσχίστοις πάθεσι περιπείρεσθαι·; "
ἀλλὰ τὸν ἔξω μᾶλλον,"
ὥς φησι Παῦλος, "
ἄνθρωπον διαφθείρεσθαι καὶ ὁσημέραι τὸν ἔσω ἀνακαινίζεσθαι.">>
τοιαῦτα τῷ δυσφοροῦντι παραινῶν, ὁ μακάριος συνῆν αὐτῷ κατὰ τὸ ἐν ᾧ κείμενος ἦν οὗτος δωμάτιον·; κἀκεῖ τὸν ἐωθινὸν ἐκτελῶν κανόνα, ὡς δὲ καὶ τοὺς ὡρισμένους ταῖς ὥραις ὕμνους καὶ τὴν ἑσπερινὴν μελῳδίαν, τὰ πρὸς ὑπομονὴν φέροντα τῷ κάμνοντι διελέγετο. οὗπερ ἡ κεφαλή, κατὰ τὴν ἀρχὴν τῆς νόσου μήπω τοῦ τόνου παραλυθέντος αὐτῷ, καθάπερ ὑπό τινων χειρῶν οὕτω βιαίως εὑς τοὐπίσω περιεστρέφετο, ὡς μὴ δύνασθαί τινα ταύτην τῆς περιστροφῆς ἐπισχεῖν·; ἀλλὰ καὶ πόνος αὐτῷ μεταξὺ τῶν ὤμων ἄρρητος ἐπεγένετο, καὶ συντονώτερον ἐπιόντος τῷ μοναχῷ καὶ συνέχοντος ὡς λόγχης ταῖς αὐτοῦ ψύαις ἐμπειρομένης. περιαλγὴς ἦν καὶ κατώδυνος·; καὶ τὴν γλῶτταν δήγμασι κατατέμνων, ἐλεεινὸν τοῖς πρὸς ἐπίσκεψιν αὐτοῦ φοιτῶσι θέαμα προὔκειτο. οἳ καὶ δαιμονᾶν αὐτὸν διὰ τὸ μηδέπω τινὰ τοιαύτῃ περισχεθέντα νόσῳ κατ' ἐκείνην τὴν χώραν ὑδεῖν ᾤον τε [lege:
ᾤοντό] τε καὶ ἔλεγον. πρὸς οὓς τὸ μελισταγὲς ἐκεῖνο καὶ πρᾳότατον στόμα, <<τί>> φησί <<δαιμονῶντος ἐν τούτῳ τεκμήριον καθορῶντες, τοιαῦτα περὶ τούτου φάσκειν προάγεσθε; ἔρεσθε τὸν κάμνοντα, προσελθόντες·; καὶ ὡς οὐ δαιμονία τις ἐπηνέχθη τούτῳ πληγή, παρὰ τῆς αὐτοῦ πρὸς ὑμᾶς ἀποκρίσεως εἴσεσθε. ἀλλ' ἐπειδὴ `ρευστὸν ἡμῖν τὸ σῶμα τῆς θείας ἐντολῆς ὀλιγωρήσασι γέγονε, διὰ τοῦτο παντοδαποῖς
[p. 35]
φθείρεται καὶ δαπανᾶται νοσήμασιν. ἀμέλει καὶ οὗτος τῆς αὐτῆς ἡμῖν κοινωνῶν ἀσθενείας, ἀρρωστίᾳ βαρυτάτῃ περιπεσών, κατεργάζεται·; μέχρις ἂν ἵλεων αὐτῷ Χριστὸς ἐπιβαλὼν ὀφθαλμόν, τὸ ἄλγος ἐπικουφίσῃ καὶ τῆς ὀδύνης παρηγορίαν δωρήσηται.>>
τούτων ὑπὸ τοῦ θείου λεγομένων πρεσβύτου, οἱ μὲν `ρηθέντες τοῖς ὑδίοις πάλιν ἐπεφοίτων σεμνείοις, Σάβας δὲ καὶ νύκτωρ καὶ μεθ' ἡμέραν ἄχρι γοῦν μηνὸς 'Ιουνίου τῷ πάσχοντι συνῆν ἀδελφῷ. καὶ τῇ τῶν ἱερῶν ἀποστόλων μνήμῃ, κατὰ δὲ τὴν εὑκοστὴν ἐνάτην εἴθισται τοῦ αὐτοῦ τελεῖσθαι μηνός, τῶν μοναχῶν {μὲν} ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ πάντων συνηθροισμένων καὶ τῆς θείας τελουμένης μυσταγωγίας, ὁ μέγας τῷ κάμνοντι προσελθὼν ἤδη ταριχευθέντι λοιπὸν καὶ τοῖς ξηροῖς τῶν ξύλον [lege:
ξύλων], προσεικότι, <<μὴ ἀθύμει>> φησίν <<ἀδελφέ,>> γαληνιώσῃ φωνῇ <<μὴ δὲ δάκρυε·; ὑδοὺ γὰρ ὃ μέλλει κύριος ἐν σοὶ ποιεῖν λέγω σοι. κατὰ τὴν δεκάτην ἐγερεῖ σε τοῦ Αὐγούστου μηνός·; πλὴν ἔσο καὶ τοῦτο εὑδώς, ὡς οὐκετι πρὸς τὴν προτέραν καταρῶς ἐπανήξεις ὑγιείαν·; ἐάσει γὰρ ἐν σοὶ Χριστός, τὸ συμφέρον πάντως οὑκονομῶν, λείψανα τοῦ παρόντος νοσήματος.>>
ταῦτα πρὸς ἐκεῖνον προφητικῶς εὑπών, ὁ θαυμάσιος πρὸς τὴν τοῦ μάκαρος Λαυρεντίου μονὴν ἐν τῇ τοῦ Λατινιανοῦ ἐπαρχίᾳ οὖσαν ἀπῄει.
21.
ὁ δὲ νοσῶν τὰ τούτου πιστῶς δεξάμενος `ρήματα, τὴν λεχθεῖσαν ἡμέραν εὐθύμως καραδοκῶν ἦν. ἧσπερ ἐνστάσης, ὡς ἦν ἐκεῖνος τεταμένος ἐπὶ τῆς γῆς, ἠρέμα πως ἑαυτὸν
[p. 36]
κινήσας, τὸν ἀριστερὸν κατ' ὀλίγον συνέκαμψε πόδα καὶ τὸν δεξιὸν παραπλησίως ἐκείνῳ. εἶτα τῷ τοῦ δώματος προσεγγίσας τοίχῳ, μηδενὸς κατ' ἐκείνην παρόντος τὴν ὥραν (τρίτη δὲ ἦν), ἐπειρᾶτο, τούτου λαβόμενος, ὀρθωθῆναι.
καὶ δὴ παρ' ἐλπίδα πᾶσαν ἀναστάντος ἐκείνου καὶ τῷ τοίχῳ τὰς χεῖρας ἐρείσαντος, ὁ παῖς ὃς ἐξυπηρέτει τούτῳ εὑσελθὼν ἄφνω καὶ τὸ γεγονὸς θεασάμενος ἐκπλήξεώς τε καὶ θαύμβου [lege:
θάμβους] ἀναπλησθείς, ἔξεισι, μέγα τε κράζων καὶ διαπρύσιον·; <<πρόσιτε, τίμιοι πατέρες, ἐνθάδε·; τὴν σκηνὴν δρόμῳ καταλαβόντες, ἴδετε τὴν εὑς τὸν νοσοῦντα θεοσημίαν γενομένην παράδοξον.>> τούσδε ταῖς τοῦ παιδὸς κραυγαῖς διαταραχθέντας καὶ τῶν συνήθων ἀφεμένους ἔργων, αὐτίκα σπουδῇ τε τῷ δώματι παραβαλόντας καὶ <τὸν> μοναχὸν (ὡς ὁ λόγος παρέστησε) ἐγηγερμένον ἑωρακότας ἔκστασις ᾕρει φρενῶν. καὶ πρὸς εὐχαριστίαν ἐτρέποντο, <<μέγας εἶ, κύριε>> λέγοντες <<καὶ θαυμαστὰ τὰ ἔργα σου τοῦ καὶ τὸν ἀδελφὸν τοῦτον τῆς θανατηφόρου νόσου ταῖς τοῦ θεράποντός σου Σάβα προσευχαῖς ἀναστήσαντος. ὑδοὺ γὰρ τὰ πρὸς τὸν κάμνοντα παρ' αὐτοῦ προρρηθέντα πέρας εὑληφότα θεώμεθα.>>
τοιαῦτα τοίνυν τούτων διεξιόντων, ἐκεῖνος τὰς εὐχὰς τῷ θεῷ, ἃς διέστειλε τὰ χείλη αὐτοῦ καὶ τὸ στόμα ἐν τῇ θλίψει αὐτοῦ ἐλάλησεν, ἀποδοῦναι βουλόμενος, παρεκάλει τούτους ἀπαγαγεῖν αὑτὸν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ. ὃν τῆς χειρὸς τῶν ἀδελφῶν λαβόμενος εἷς, ἤδη τοῦ πλείονος αὐτῷ πόνου `ραΐσαντος, τοῖς ποσὶ πρὸς τὴν πορείαν σχολαίως χρώμενον κατὰ τὸν θεῖον ἄγει ναόν.
[p. 37]
22.
τῆς τοιαύτης οὖν 'Ιταλίαν πᾶσαν καὶ Καλαβρίαν διαδραμούσης θαυματουργίας, (φιλεῖ γὰρ τὰ τῶν θαυμάτων ὑπερφυῆ ταχεῖ τῷ πτερῷ χρώμενα καὶ τὰ πόρρω περιλαμβάνειν) πάντες τὸν τοὺς οὑκείους δούλους ἐπὶ τῶν ἔργων λαμπρύνοντα δοξάζοντες οὐκ ἀνίεσαν.
ἀλλ' ἤδη μοι προκύπτει τὸ τῶν θαυμάτων μέγιστον, ὅπερ 'Ηλιοῦ τε καὶ 'Ελισσαίου καὶ τοῦ μεγάλου Πέτρου μηδὲν τόνδε τὸν ἄνδρα λειπόμενον δείκνυσι. λεγέσθω δὲ δι' ὀλίγων.
τῆς τῶν Φράγκων κατ' ἐκεῖνο{ν} καιρὸν [lege:
καιροῦ] γενομένης ἀφίξεως, ἡνίκα `Ρωμανὸς ὁ τὴν ἀξίαν πατρίκιος 'Ιταλίαν διέπειν ἐπετράπη καὶ Καλαβρίαν, πολλὰ τῶν τῆς Λαγοβαρδίας φρουρίων καὶ καστελλίων διὰ τὴν τοῦ `ρηθέντος ἀφέλειαν `Ρωμανοῦ πρὸς ἀποστασίαν ἐχώρησε·; καὶ τῶν ἀποστατῶν εὑς συνα<σ>πισμὸν ἑαυτῶν τὸν `ρῆγα προσκαλουμένων, δεινή τις ἀθυμία τὴν τοῦ `Ρωμανοῦ ψυχήν ἔθραττε·; καὶ πάντα λίθον, ὡς ἐξῆν τὸ δὴ λεγόμενον, οὗτος ἐκίνει ὥστε δυνηθῆναι τὸν ἄνδρα κατασοφίσασθαι καὶ πεῖσαι μένειν ἐπὶ χώρας αὐτῶν. ἐδεῖτο τοιγαροῦν τοῦ θαυμασίου τούτου πατρὸς ἀπελθεῖν καὶ διαπρεσβεύσασθαι καὶ πρὸς ὁμόνοιαν ἑλκύσαι τὸν `ρῆγα. καὶ ὃς μηδὲν ἐπιδεξάμενος νωχελὲς, ἐπὶ τὴν `Ρώμην ἀπῄει. ᾗπερ ἐπιδεδημηκότος αὐτοῦ καὶ πρὸς ὃν ἀπέσταλτο σπεύδοντος εὑρηνεῦσαι, τὴν Καλαβρίαν πάλιν οἱ τῆς 'Αγὰρ γόνοι καταλαβόντες, ἀδελφὰ τοῖς προτέροις ἀνομήμασι διεπράττοντο, οὓς μὲν ἡβηδὸν ἀναιροῦντες, οὓς δὲ πρὸς δούλιον ἄγοντες ζυγὸν, οἱ μᾶλλλον
[p. 38]
τούτῳ καθυποβάλλεσθαι ἄξιοι. ἀμέλει καὶ διεκωλύθη μὲν τὰ τῆς ἀγάπης γενέσθαι·; βαθὺν δὲ στρατὸν ὁ `ρὴξ ἐπαγόμενος κατὰ τῶν 'Ισμαηλιτῶν, πρὸς Λαγοβαρδίαν ἐχώρει. ὁ δὲ μακάριος Σάβας εὑς 'Αμάλφην ἐπανακάμψας, ἡσυχίᾳ κατά τι σπήλαιον ὑπεράνω τῶν ἀτρανῶν ὑπάρχων προσέκειτο, τὴν τῶν ἐχθίστων 'Αγαρηνῶν ἐκδεχόμενος ἀναχώρησιν.
23.
ἐγκαρτερῶν τοίνυν τῷ ἄντρῳ (καθὰ δεδήλωται) κατὰ τὸ ἐν αὐτῷ εὐκτήριον, ὅπερ ὑπό τινος ἱερέως τῶν οὑκητόρων τοῦ τόπου δεσποζόμενον ἦν, τὴν ἀναίμακτον ἐπ{ι}<ε>τέλει θυσίαν. τῷ `ρηθέντι οὖν ἱερεῖ παιδίον ἦν ἄρρεν ἐτῶν ἤδη τεσσάρων, ὅπερ ἀσθενείᾳ τινὶ περιπεσὸν τελευτᾷ. τελέσαντες οὖν οἱ γονεῖς ἐπ' αὐτῷ τὰς νενομισμένας ᾠδάς, πρὸς τὸ ἐν ᾧ ἦν ὁ Σάβας εὐκτήριον ἀποφέρουσιν ὥστε τῇ σορῷ κατα<τε>θεῖναι. ὁ δὲ μέγας ἐκεῖνος ἀνὴρ τοῖς περὶ αὐτὸν μοναχοῖς τὸ λείψανον εὑσενεγκεῖν παρεγγυ{α}<ή>σας ἐν τῷ ναῷ, προστάττει καὶ τοῖς τοῦ τεθνηκότος γεννήτορσι εὑσελθεῖν. οὗ γενομένου, καὶ αὐτὸς μετὰ τῶν ἀδελφῶν εἴσεισι πάντων, σὺν αὐτοῖς τε τὴν εὐχὴν τοῦ τρισαγίου ποιήσας·; ἐλαίῳ τε τῷ τῶν θείων εὑκόνων προκαιομένῳ τὸ τοῦ παιδὸς μέτωπον διαχρίει, τὸ σταυρικὸν αὐτῷ σημεῖον ἐπιβαλών·; ὡσαύτως καὶ `ρῖνας καὶ στῆθος, πρὸς δὲ <καὶ> χεῖρας ἀλείφει·; καὶ τῆς δεξιᾶς λαβόμενος τοῦ νεκροῦ, (ὢ τοῦ θαύματος) `ρᾷον αὐτὸν ἢ τὸν ὕπνῳ κατεχόμενον διανίστησιν. ὁ δὲ τούτου πατὴρ τὸ παράδοξον τουτὶ κατιδὼν ὑλίγγου τε πληρωθείς,
[p. 39]
ὕπτιος ἀνατρέπεται·; καὶ ὥρας οὐ βραχὺ νεκρώδη παραδεικνὺς ὄψιν, δόξαν παρέσχε τοῖς περιεστῶσιν ἐκπεπνευκέναι·; τὸ δ' αὐτὸ καὶ τῇ τ{οσ}ούτου συνέβη μητρί. οἷς ὀρέξας χεῖρα<ς> καὶ θᾶττον ἐξαναστήσας, <<ἄπιτε,>> φησί <<ἀδελφοί, ἐν εὑρήνῃ τὸν ὑμέτερον ζῶντα λαβόντες υἱόν.>> οἳ δὲ σωτῆρα, μετά γε θεόν, τοῦ τέκνου τὸν μακαρίτην καλοῦντες, μετὰ τοῦ παιδὸς ὑποστρέφουσιν, εὐχαριστίας πρὸς Χριστὸν φθεγγόμενοι `ρήματα, θερμὸν ὑφ' [lege:
ἐφ'] ἡδονῆς ἀπορρέοντες δάκρυον, τὸν πρὸ βραχέος ἄπνουν ὁρῶντες αὐτοῖς παρασκαίροντα καὶ ἥδιστόν τι πρὸς αὐτοὺς βλέποντα.
24.
τοιούτων καινῶν ἔργων περίδοξος ποιητὴς ὁ νῦν ἐπαινούμενος δέδεικται·; ὡς [lege:
ὃς] τὴν ἡσυχίαν (ὡς ἤδη μοι φθάσαντι ἐδηλώθη) πρὸς θεὸν ἀνάγειν δυναμένην ἐξόχως ἠσπάζετο καὶ δεύτερα πάντα ταύτης ἐτίθετο·; διά τοι τοῦτο καὶ τόπων ἐρημικωτέρων ἐπείρα·; καὶ τούτους διερευνώμενος ἦν ὅπως ἐξὸν αὐτῷ τῆς ποθουμένης ἀπολαύειν ἠρεμίας γένοιτο, τὴν τῶν προσιόντων ὄχλησιν διαδράντι καὶ "
ἀπὸ ταραχῆς ἀνθρώπων,"
ὥς φησι Δαυΐδ, "
σκεπασθέντι."
ἀλλὰ καίπερ δεινὸς τοῦ καλοῦ τούτου χρήματος ὢν ἐραστής, περιόντων αὐτῷ τῶν πατέρων, τῇ τούτων γηροκομίᾳ παρασχολούμενος, ἀπεστερεῖτο τοῦ ἐφετοῦ.
ὧν τὸν βίον μεταλλαξάντων, ὁ μακάριος ἐκεῖνος ἀδείας λαβόμενος, τοῖς τοῦ Λακκουνίγρου ὁρίοις (οὕτως τῇ τῶν Λατίνων καλούμενον γλώττῃ) κατὰ τάχος ἐπιφοιτᾷ·; καὶ τόπον ἐκεῖ γαληνιῶντα καὶ καθαρὸν θορυβῶν ἑωρακώς, ἥσθη
[p. 40] (
πῶς ἂν εἴποι{ς} <τις> ἐπ' ἐκείνῳ;) καὶ χειρῶν αὐτουργίᾳ τῶν ἑαυτοῦ εὐκτήριον τοῦ ἀποστόλου ἀν{α}<ε>γείρει Φιλίππου.
25.
χρόνου δὲ παρῳχηκότος οὐχὶ συχνοῦ, τῆς κατ' αὐτὸν φήμης τὰ πέριξ διαδραμούσης, συνῄει πλῆθος ἀρετὴν εὑδότων φιλεῖν μοναχῶν καὶ ὡς ἥδιστα παρὰ τῷ μεγάλῳ κατέλυον. καὶ ἦν ὑδεῖν ἄνδρας περί που τὸν ἀριθμὸν ἑξήκοντα πάντας εὑς ταὐτὸ συνελθόντας καὶ τῷ θείῳ πατρὶ τὸ καλὸν συνεργαζομένους·; ὡς γὰρ ἀκτὶς ἡλίου τὰς τετρανωμένας οἶδεν ἐφέλκεσθαι καὶ καθαρὰς ὄψεις, οὕτω καὶ φῶς ἀγωγῆς ἀρίστης τοὺς μὴ τὸν τῆς ψυχῆς ὀφθαλμὸν ταῖς τοῦ κόσμου λημῶντας συγχύσεσι χειραγωγεῖν πρὸς ἑαυτὸ δύναται.
δήλης δὲ καὶ τοῖς τοῦ Μερκουρίου πατράσι τῆς τοῦ ὁσίου διατριβῆς γενομένης, ἐφοίτων ἀμελλητὶ παρ' αὐτόν, οἱ μὲν τοὺς αὑτῶν ἐξαγορεύοντες λογισμούς, οἱ δὲ πάθη φανεροῦντες αὐτῷ ψυχικὰ καὶ τὴν θεραπείαν αὑτούμενοι. καὶ ὡς τὸ προσῆκον ἑκάστῳ ἐπι<τι>θεὶς φάρμακον, πρὸς τὰς αὑτῶν κατοικίας τῶν ἐνοχλούντων παθῶν ἀπηλλαγμένους ἐξέπεμπε. διὸ καὶ θαμινώτερον ὡς αὐτόν, παντὰς [lege:
παντὸς] κόπου καὶ δυσχερείας καταφρονοῦντες, ἐγίνοντο, τάχα που τοῦ σοφοῦ ἐκείνου ἀκούσαντες, "
ἐὰν ἴδης συνετὸν, λέγοντος "
ὄρθριζε πρὸς αὐτόν, καὶ βαθμοὺς θυρῶν αὐτοῦ ἐκτριβέτω ὁ πούς σου."
ἀλλ' ἐχέσθω τῆς ἀκολουθίας ὁ λόγος.
[p. 41]
26.
μοναχός τις ἀπὸ τῆς τῶν Μαρκάνων μονῆς, βροντῆς ἐνσκηψάσης σφοδροτάτης αὐτῷ, τὸ λαλεῖν ὅλως, ὡς δὲ καὶ τὸ ἀκούειν ἀφαιρεθείς, πρόσεισι τῷ τὰ παράδοξα θαυματουργοῦντι πατρί. ὃν ὡς εἶδεν, ἡ πρὸς οἶκτον ἑτοιμοτάτη ψυχὴ ᾠκτείρεται [lege:
οὑκτείρεται or
ᾠκτείρετο?] τῆς συμφορᾶς καὶ δακρυώδεις ἔσχε τοὺς ὀφθαλμούς. νυκτὸς οὖν ἐνστάσης, ὄναρ ὁ θεῖος πρεσβύτης αὐτῷ ἐπιφαίνεται, ἄρτον κατὰ τὸν νεὼν ὀρέγων αὐτῷ, εὐλογῆσαί τε καὶ φαγεῖν διακελευόμενος. ὁ δὲ τὸ προσταχθὲν ποιήσας, λαλεῖν παρευθὺ καὶ ἀκούειν ἤρξατο. διυπνισθεὶς τοίνυν ἐκεῖνος, λιπαρῶν ἐν καρδίᾳ τὸ θεῖον οὐκ ἔληγε τὴν τῶν ὀραθέντων ἔκβασιν κατιδεῖν.
ψαλλομένων οὖν τῶν τυπικῶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ κατὰ τὸ εὑωθός, πάντων τε εὑσιόντων καὶ τὸν ὑπὸ τοῦ ἱερέως διαδιδόμενον λαμβανόντων ἄρτον, μόνος ὁ `ρηθεὶς οὐκ ἠνείχετο τὸ αὐτὸ τοῖς ἄλλοις ποιῆσαι·; ἀλλὰ τὸν μέγαν διὰ νεύματος ᾐτεῖτο πατέρα δοῦναι χερσὶν οὑκείαις ἄρτον αὐτῷ, τὸν δὲ παρασχόντα προστάξαι τῷ μοναχῷ εὐλογῆσαί τε καὶ φαγεῖν. κἀκεῖνος τοῦτο ποιήσας, διανοιγέντων αὐτῷ τῆς ἀκοῆς πόρων καὶ τοῦ δεσμοῦ τῆς γλώττης διαλυθέντος, ἐχρῆτο καθὰ καὶ πρότερον τοῖς μέλεσι ἀκωλύτως·; καὶ τὰ νυκτὸς φανέντα διεσάφει τοῖς ἀδελφοῖς.
τούσδε θάμβος εἶχεν ὁρῶντας, τὰ νύκτωρ θεαθέντα μεθ' ἡμέρα{ς}<ν> τελούμενα. ὁ δὲ τῆς θεραπείας τυχὼν πρὸς τὸ οὑκεῖον ἐχώρει σεμνεῖον·; καὶ τοὺς μὲν πόδας ἡ πορεία, τὴν γλῶτταν δὲ ἡ πρὸς θεὸν εἶχε δοξολογία καὶ αἴνεσις.
[p. 42]
27.
καὶ ἄλλῳ δέ τινι ἀνδρὶ ('Αγαπητὸς ὄνομα τούτῳ) ἀπὸ τοῦ Λαΐνου ὑπάρχοντι γλῶτταν εὔστροφον ἔχοντι κατ' ἀρχὰς καὶ τὴν φωνὴν ὡς ἡδεῖαν ἀθρόον, τὸ τοιοῦτο πάθος ἐπενεχθέν, ὥσπερ τις ὑσχυρὰ πέδη τοῦ λαλεῖν αὐτὸν τὸ παράπαν ἐν ἡμέραις οὐκ εὐαριθμήτοις ἀπέκλεισε·; καὶ ἡ τοῦ πάθους ἕνεκεν λύπη μεσ{τ}ῆς αὐτοῦ τῆς καρδίας ἥπτετο. ἴσασι τοῦτο πάντως ὅσοι πλεονεκτήματός τινος εὐμοιρήσαντες, ἔκ τινος ἐπηρείας αὐτοῦ διέπεσον·; πολλάκις γὰρ καὶ ἐξ ἀνθρώπων οἴχεσθαι καὶ μή στυγνοῖς τὸν ἥλιον ὄμμασιν ὁρᾶν εὔξαντο.
ἄπεισι τοίνυν παρὰ τὸν θεοφόρον ἐκεῖνος·; γνωστὸς <γὰρ> ἐτύγχανεν λίαν αὐτῷ·; καὶ τῶν αὐτοῦ ποδῶν πίστει καρδίας λαβόμενος, θερμὰ προσέχεε δάκρυα·; καὶ πικρὸν ἐκ βάθους ἀνέπεμπε στεναγμόν·; καὶ τὴν θεραπείαν ἐζήτει διὰ τῶν ὀδυρμῶν. πρὸς ὃν ὁ θεῖος πρεσβύτης συμπα{χ}θὲς ἐπιδών, ἀνίστησί τε τοῦτον καὶ πρὸς τὴν ἐκκλησίαν εὑσάγει·; ἐλαίῳ τε διαχρίσας αὐτόν, εὐθὺς ὑγιᾶ δείκνυσι. καὶ (τὸ θαῦμα μέγα) ἄνθρωπος τοῖς φωνῆς χηρεύουσι λίθοις προσεοικώς, οὕτως ἀκαρῆ τὴν πάλαι προσοῦσαν λιγυρὰν ἀπολαβὼν καὶ γλυκεῖαν φωνὴν καὶ λόγους προϊέμενος εὐχαριστηρίους·; ὃς εὑς τὸν ἑαυτοῦ χαίρων ἀπιὼν οἶκον, μάρτυς ἦν ἀπαράγραπτος τῆς τοῦ Σάβα θαυματουργίας.
[p. 43]
28.
ἀλλὰ τρεπτέον καὶ πρὸς τὰ ἑξῆς διηγήματα.
πολλῆς πανταχοῦ τῆς τοῦ μεγάλου γέροντος οὔσης φήμης, παρὰ αὐτὸν τε πλείστων ἀφικνουμένων, πόθος καί τινα ἄνδρα λαμβάνει δεινὸς ἔν τινι κώμῃ τὴν οἴκησιν ἔχοντα, ὡς τὸν ἱερὸν φοιτῆσαι πρεσβύτην καὶ τὴν ἐκείνου θείαν εὐχὴν ἀντ' ἄλλου τινὸς πλούτου {ν}<κ>ομίσασθαι.
διερευνήσας οὖν τὸ τῶν οὑκείων μελισσῶν σίμβλον (σκοπὸς δὲ τούτῳ ἦν μέλι τῷ μακαρίῳ ἀπενεγκεῖν) καὶ μηδὲν εὑρηκώς, τοῖς τοῦ ἐκ γειτόνων οὑκοῦντος αὐτῷ προσῆλθε σίμβλοις ἠρέμα·; μέλι τε λαβὼν ἐξ αὐτῶν, προσφέρει τῷ θεοπεσίῳ, γόνυ τὸ [lege:
τε] κλίνων καὶ εὐχὴν ἐξαιτούμενος. τόνδε ἄρα <τὸ> γεγονὸς ἔλαθεν οὐδαμῶς. διὸ τὴν μὲν εὐχήν, ὥσπερ ᾐτεῖτο, παρέσχε, τὸ προσαχθὲν δὲ ἀπεπέμπετο. καὶ ὃς οὐκ ἀνίει, προσέκειτο δὲ μᾶλλον καὶ τὸ προσενεχθὲν ἠντοβόλει μὴ ἐκκρουσθῆναι. ὁ δὲ τὴν ἔνστασιν ἑωρακὼς τοῦ ἀνδρός, δριμύ τι καὶ ὀργίλον αὐτῷ ἐνιδών, <<οὐκ ἀρκεῖ σοι>> φησίν <<ὅτι τὸ τοῦ πλησίον σοι μέλι τοῦ δεινὸς ἵσα καὶ φωρί, μὴ θεὸν δείσας, ἀφείλω, ἀλλὰ κἀμὲ τῆς πονηρᾶς κοινωνῆσαι πράξεως ἐκβιάζῃ; εὑ τῆς παρ' ἐμοῦ τυχεῖν εὐλογίας βούλει καὶ εὑρήνης γενέσθαι υἱός, ἐξαγορεῦσαι τὸ σφάλμα τῷ ἠδικημένῳ·; τὴν ταχίστην ἐπείχθητι, καὶ τὸ ἀφαιρεθὲν ἀποδούς, ἔσο τοῦ λοιποῦ θεοφιλῶς βιωτεύων καὶ τοῖς ὑδίοις ἀρκούμενος.>> τόνδε τούτων ἀκούσαντα φόβος εὑσέδυ καὶ ἔκπληξις. καὶ τοῖς αὐτοῦ ποσὶ προσπεσών, συγγνώμην ἐζήτει τῶν ἐσφαλμένων·; ἧς καὶ τυχών, τοῖς κελευθεῖσι
[p. 44]
πέρας ἐπέθηκε. τοσαύτην [lege:
τοιαύτην] ἐπλούτει χάριν ὁ μακαρίτης παρὰ θεοῦ καὶ οὕτως τὰ ἐν κρυπτῷ φανεροῦν ὑπὲρ φύσιν ἠξίωτο.
ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις αὐτοῦ προσδιατρέψωμεν καινουργήμασιν·; ἃ δὴ καὶ μὴ βουλομένῳ μοι συναρπάζει τὸν λόγον.
29.
τισὶ κατά τινα κώμην τῆς 'Αΐτης οὑκοῦσι παιδίον ἦν πονηρῷ τυραννούμενον πνεύματι καὶ πικρὸν τοῖς τεκοῦσι τὸν βίον ποιοῦν·; καὶ ὅσοι παίδων πατέρες ὤφθησαν οἴδασιν οἷα τὰ τῆς φύσεως κέντρα καὶ ὅπως διατίθενται τοὺς φιλτάτους ἀνίᾳ τινὶ περιληφθέντας ὁρῶντες·; οὐκ ἧττον γὰρ ἐκείνων τὰ σπλάγχ<ν>α σπαράσσονται·; καὶ οὐδὲ βιωτός ἐστιν αὐτοῖς ὁ βίος.
ἐνέγκοντες τοίνυν πρὸς τὸν μακαρίτην τὸ τέκνον, παρὰ τοὺς ἱεροὺς ἐκείνου `ρίπτουσι πόδας, οὑκτρὰν αὐτοῦ δεόμενοι δέησιν, ἢ μᾶλλον οὑκειότερον εὑπεῖν, πατρικήν, <<οἴκτειρον>> λέγοντες <<τοὺς ἀθλίως ἡμᾶς καὶ δυστυχῶς ἔχοντας·; καὶ δείλαιον τοῦτο δεινῶς βασανιζόμενον ἴασαι·; αὐτὸ γὰρ μόνον τοῦ γένους ἠλπίζομεν ἔσεσθαι ζώπυρον, γήρως βακτηρίαν, τοῦ βίου παντὸς παραμύθιον.>> ταῖς τοιαύταις τοίνυν φωναῖς ὁ Σάβας κατακλασθεὶς τὴν ψυχήν, κελεύει πρὸς τὴν ἐκκλησίαν εὑσαχθῆναι τὸν παῖδα. οὗ γεγονότος, καὶ αὐτὸς εὑσιών, ἐπεκαλεῖτο τὸν σώζειν δυνάμενον·; ἐλαίῳ τε τὸν πάσχοντα χρίσας, ὑγιᾶ παραυτίκα τοῖς γεννήτορσι δίδωσιν. οἳ τὸν υἱὸν σωφρονοῦντα λαβόντες, οἴκαδε χαίροντες ἐπορεύοντο, θεῷ τῷ τοὺς ἑαυτοῦ θεραπευτὰς δοξάζοντι τὴν εὐχαριστίαν προσάγοντες.
[p. 45]
30.
πρὸς τούτῳ λεγέσθω καὶ ἕτερον. ἐν τῇ τῶν Ταυρομενιτῶν περιφανεστάτῃ μονῇ μοναχός τις ὑπῆρχεν. ᾧπερ καὶ ὁ υἱὸς αὐτοῦ κοσμικὸς ἐπιτυγχάνων, συνῆν·; ἀρρωστία δέ τις ἐπελθοῦσα τῷ νεανίᾳ, θάνατον ἠπείλει καὶ τὰς τοῦ ζῆν ἐλπίδας ἐξέκοπτεν. ἐπισκέψεως οὖν ἕνεκεν τῶν ἐκεῖ μοναχῶν, ὥσπερ εἴθιστο, τῇ μονῇ παραβαλὼν ὁ θαυμάσιος, ὁρᾷ τὸν τοῦ νέου πατέρα πενθοῦντα καὶ σκυθρωπάζοντα καὶ πικρῶς τὰ σπλάγχνα διακοπτόμενον·; πρὸς ταῖς ἐσχάταις γὰρ ἀναπνοαῖς ἦν ὁ παῖς ἤδη. πρὸς ὃν εὑσελθὼν ὁ μέγας, ἐν τρισὶν ἡμέραις καὶ νυξὶν ἴσαις αὐτῷ συμπαρέμεινεν. εἶτα <<εὑ θέλεις,>> φησὶ πρὸς αὐτὸν <<ὦ τέκνον, ἀναρρωσθῆναι καὶ τὴν προτέραν ὑγ<ι>είαν ἀπολαβεῖν, μοναχὸς γενέσθαι μὴ ἀναβάλῃ.>>
ἐπεὶ δὲ ταῦτα λέγων, πειθαρχοῦντα ἐκεῖνον οὐκ εἶχεν·; ἀλλ' ἐῴκει λόγους διακενῆς τῷ ἀέρι διδόναι·; καὶ αὐτὸ γὰρ τὸ μοναχὸς ὄνομα φορτικὸν ἐδόκει τῷ κάμνοντι. <<ἀλλ' εὑ μὴ>> φησί <<τὸ μοναχικὸν περιβάλῃ σχῆμα, πεπληροφόρησο παρὰ τῆς ἐμῆς ταπεινώσεως, ὡς οὐχ ἕξει σε μετὰ τῶν ζώντων ἡ ἐπιοῦσα.>> καὶ ὃς <<εὑ ἄρα>> πρὸς τὸν θεῖον ἔφη πρεσβύτην <<ἐγγυᾷ με τό γε νῦν ἔχον μὴ τοῖς τοῦ θανάτου βρόχοις περιπεσεῖν, τὸ παρὰ τῆς σῆς ἁγιότητος προσταττόμενον δράσω σὺν προθυμίᾳ.>> ὁ δὲ θαρρεῖν περὶ τούτου τὸν νέον βεβαιωσάμενος, πρὸς τὸν ναὸν φοράδην αὐτὸν ἀποκομισθῆναι διεκελεύετο.
οὗπερ δὴ γεγονότος καὶ τῆς ἱερολογίας ἐπ' αὐτῷ τελουμένης τῶν ἐρωτήσεών τε τοῦ τιμίου σχήματος
[p. 46]
ὑπαναγινωσκομένων, πρᾴως ἐμβλέψας ὁ θεοφόρος αὐτῷ χαμαὶ κειμένῳ καὶ ἀναισθήτως τῶν γινομένων ἔχοντι, <<οὐκ ἀποκρίνῃ>> φησὶ πρὸς αὐτὸν <<ἐρωτώμενος;>> τῷδε ἄρα λύσις ἡ φωνὴ τοῦ πάθους ἐγένετο·; καὶ ἑκάστῃ ἐρωτήσει τὴν κατάλληλον ἀπόκρισιν ἀπεδίδου. καὶ τῷ τῆς ἀκολουθίας πέρατι συναποληξάσης τελέως αὐτῷ καὶ τῆς νόσου, θαρροῦντος, ἀνίστατο, τροφῆς τε σὺν τοῖς μοναχοῖς, κατὰ τὴν ἐν ᾗ σύνηθες ἦν ἐκείνοις οὑκίαν διαιτᾶσθαι γενόμενος, μετελάμβανεν. ἐπὶ τούτῳ δόξα μὲν ἀνεφέρετο τῷ δεσπότῃ, συνεδοξάζετο δ' ἐκείνῳ καὶ ὁ θεράπων.
31.
ἄξιον δὲ μηδὲ τοῦτο παραδραμεῖν·; οὐκ ἔλαττον γὰρ τῶν προειρημένων.
ἀπαναστάντι τῆς τῶν Ταυρομενιτῶν μονῆς τῷ μεγάλῳ καὶ τῇ τοῦ Λακκουνίγρου ἐπιδημήσαντι, προσάγεταί τις παῖς ἀπεξηραμμένος ἅπαν τὸ σῶμα, οἶκτρον θέαμα τοῖς παροῦσι τυγχάνων καὶ δακρύων διὰ τὴν συμφορὰν ἄξιος. κελεύσας τοίνυν πρὸς τὴν ἐκκλησίαν ἐκεῖνον εὑσενεχθῆναι, προσελθὼν ὁ μακάριος, ἐλαίῳ ἅπαν αὐτοῦ ἀλείφει τὸ σῶμα, τὸν τύπον ἐν αὐτῷ τοῦ τίμιου διαγράψας σταυροῦ. καὶ θᾶττον ἢ λόγος ἐκεῖνος ἀνορθωθείς, οἴκαδε τοῖς ὑδίοις χρώμενος ἐπανῄει ποσίν, εὐχάριστος κῆρυξ τῆς τοῦ μεγάλου θαυματουργίας δεικνύμενος.
καινουργεῖται δ' ἔτι καὶ ἄλλο τῷ μακαρίῳ τούτῳ τοῖς προλαβοῦσιν ἐφάμιλλον·; παῖς γάρ, ὕδρωπι κάτοχος, ἐκ τοῦ Καστελλίου [lege:
καστελλίου?] ὡρμημένος τοῦ Μερκουρίου, τῷ τὰ ξένα τελοῦντι προσηνέχθη πατρί. ἐφ' ᾧ περιαλγὴς
[p. 47]
γεγονώς, τὴν χεῖρα τῇ ἐκείνου γαστρὶ τίθησιν, ἠρέμα πως ἐπιτρίβων αὐτήν·; καὶ οὐκ εὑς ἀναβολὰς ἀλλ' εὐθὺς ἐρρωμένως αὐτὸν ἔχοντα τῷ πατρὶ δίδωσι. καὶ ὃς (εὐγνώμων γὰρ ἦν) πρὸς δοξολογίαν θεοῦ διανίστατο.
32.
προσθιτέον [lege:
προσθετέον] τοῖς λελεγμένοις καὶ τὸ ἑξῆς μεγαλούργημα.
τινὶ τῶν ἀπὸ Λαΐνου παῖς ἦν δυσουρίου [lege:
δυσουρίᾳ] δεινῇ συνεχόμενος·; τοῦτον οὖν ἐκεῖνος μετὰ πολλῆς ὅσης τῆς θέρμης διενεγκών, παρὰ τοὺς πόδας τίθησι τοῦ μεγάλου·; προσάγει [lege:
παράγει] τε δέησιν ὥστε τῆς ὀδυνηρᾶς ἐκείνης τὸ τέκνον καὶ βαρείας μάστιγος ἀπαλλάξαι.
ὁ δὲ διάπυρον οὕτω πίστιν ἀμείβεται καινοπρεπεῖ θαυματοποιΐᾳ·; τὸν παῖδα γὰρ πρὸς τὴν ἐκκλησίαν εὑσαγαγών, χεῖρας πρὸς θεὸν ᾖρεν ὁσίας, ἃς ἡ χρηστότης οἶδεν ἐκείνου αὑδεῖσθαι·; καὶ τοῦ κάμνοντος ὑπερηύχετο. ὅν, πέρας τῇ προσευχῇ δούς, τῆς χειρὸς κατασχών, ἐλαίῳ τε τὸ πάσχον ἀλείψας μέλος, τὸ τοῦ σταυροῦ τε σημεῖον διατυπώσας, κα{τ}<θ>αρὰν αὐτῷ παρευθὺ τὴν ὑγίειαν δίδωσι καὶ ταῖς τοῦ τεκόντος ἐμβάλλει χερσίν. ὃς ἀντίρροπον τῇ λύπῃ τὴν θυμηδίαν ἢ καὶ μείζονα καρπωσάμενος, πρὸς τὰ οὑκεῖα ἐχώρει πρὸς τοῖς ὑπὸ τοῦ θαυμαστοῦ Σάβα τῆς θεραπείας ἀποναμένοις.
33.
καί τις μοναχὸς ἐκ τῆς εὐαγοῦς τῶν 'Αρμῶν τυγχάνων μονῆς (Κοσμᾶς ὄνομα τῷ ἀνδρί), ταύτης ἀπέλαυσεν. οὗτος γάρ, αἵματος ἐν ἑαυτῷ πλεονάσαντος καὶ νόσον
[p. 48]
ἐπαγαγόντος, ὑπό τινος πολὺ τὸ ἄτεχνον ἔχοντος ὑατροῦ τὴν ἐν τῇ μήνιγγι φλέβα διατμηθείς, αἱμορροίας ἐπὶ μῆνας τρεῖς ἧς καὶ προσγενομένης, πάντων ὑατρῶν πρὸς τὴν ἐποχὴν αὐτῆς ἀπειπόντων, πρὸς αὐτὴν ἀφεώρα τὴν τελευτήν·; τοῦ γὰρ ζωτικοῦ διαρρεύσαντος αἵματος, χολῆς ὑδέᾳ ἡ σὰρξ αὐτοῦ ἀφωμοίωτο. διὸ καὶ τοῖς περὶ αὐτὸν τὰ πρὸς ἐνταφιασμὸν συντελοῦντα, οἱ περὶ αὐτὸν φοιτῶντες καὶ οὕτως ἔχοντα βλέποντες, ἔλεγον εὐτρεπίσαι. ἀδελφὸς δέ τις ἐν τῇ λεχθείσῃ μονῇ, τὴν ἀρετὴν οὐκ ἀθαύμαστος, γνησίᾳ τῷ πάσχοντι φιλίᾳ συνδεδεμένος, ὁρᾷ Σάβαν τὸν ἱερὸν ὄναρ ἐπιδημήσαντα πρὸς τῇ κεφαλῇ τε καθίσαντα τοῦ νοσοῦντος καὶ ταύτην τοῖς γόνασιν ἐπιθέντα, τῇ χειρί τε τῆς μήνιγγος ἐφαψάμενον καὶ τὴν τοῦ αἵματος ἐπίρροιαν ἐπισχόντα. διυπνισθεὶς οὖν ἐκεῖνος τὰ νύκτωρ ὁραθέντα καὶ μεθ' ἡμέραν ὑδεῖν τὸ θεῖον ἱκέτευε.
καὶ τῇ ἑξῆς τῇ μονῇ παραβαλὼν ὁ μακάριος, πρὸς τὸ δωμάτιον ἐν ᾧ κλινοπετὴς ἦν ὁ μοναχὸς εἴσεισι·; προσκαθίσας τε τούτῳ καὶ τὴν κεφαλήν, ὡς ἡ ὄψις εἶχε, τοῖς γόνασιν ἐπιθείς, τῆς πληγῆς τε χειρὶ τῇ τὰ μεγάλα θαυματουργούσῃ λαβόμενος, ἵστησί τε τὴν τοῦ αἵματος `ρύσιν καὶ τοῦ πάθους ἀπαλλάττει τὸν κάμνοντα. θάμβος ἐπὶ τούτῳ λαμβάνει τοὺς ἀσκητὰς καὶ μεγάλα δύνασθαι παρὰ θεῷ τὸν Σάβαν ἐπείθοντο.
34.
καὶ ἄλλῳ δέ τινι τὸν λαιμὸν ἀλγοῦντι καὶ τὸ λαλεῖν τελέως ἀφῃρημένῳ τὴν ἁγίαν ἐπιτίθησι χεῖρα, ἐφ' ἱκανὸν ἐπιτρίβων τὸ
[p. 49]
οἴδημα. καὶ διὰ τοῦ στόματος ἐκείνου ἕλκο<υ>ς αἵματι συγκεκραμένου `ρυέντος, ὑγιὴς ὁ κάμνων παρὰ προσδοκίαν ἐδείκνυτο·; καὶ πρὸς τὸ οὑκεῖον ἀπέτρεχε φροντιστήριον, δοξολογίας φθεγγόμενος `ρήματα.
35.
κατά τινα δὲ ἡμέραν μοναχός τις πρὸς τὸν ἱερὸν ἄνδρα γενόμενος, ᾐτεῖτο ὥστε τὸν τῆς μονῆς ἱερέα κατὰ τὸ σεμνεῖον αὐτοῦ φοιτήσαντα τὴν θείαν ἐπιτελέσαι {τὴν} μυσταγωγίαν. τοῦδε τοῦτο γενέσθαι κελεύσαντος, ὑπολαβὼν ἐκεῖνος, <<οὐδὲν ἡμῖν>> ἔφη <<πρὸς τὴν τοῦ σταλέντος θεραπείαν, τίμιε, πρόσεστι, πάτερ·; ὅτι μὴ μόνον ἄρτος, καὶ αὐτὸς δὲ ξηρὸς καὶ τοῖς ὀδοῦσι κόπον παρέχειν δυνάμενος.>> καὶ ὃς χαριέντι πρὸς ἐκεῖνον καὶ μειδιῶντι προσώπῳ, <<τὸν πλησίον σοι>> ἔφη <<καταλαβὼν ποταμόν, τρεῖς δὲ ζωγρήσας ὑχθῦς, τῷ ἱερεῖ παρασκεύασον ἄριστον.>> ὡς οὖν οὗτοι πρὸς τὴν μονὴν ἀφίκοντο, τῆς ἱερᾶς ἤδη λειτουργίας ἐκτελουμένης, πρὸς τὸν ποταμὸν ὁ `ρηθεὶς ἄπεισι μοναχός·; καὶ χεῖρας προ{θ}<τ>είνας, ὑχθύων ἐγκρατὴς τριῶν, ἀλλ' οὐ πλειόνων κατὰ τὸν τοῦ μάκαρος γίνεται λόγον, πολλῶν μὲν καὶ μεγίστων ταῖς αὐτοῦ προσπελασάντων χερσί, τῷ `ροθίῳ δὲ αὖθις κατασυρέντων [lege:
παρασυρέντων] τοῦ ποταμοῦ.
ἔκστασις ἐπὶ τούτῳ τὸν μοναχὸν ἐκεῖνον εὑσῄει τὸν τοῦ μεγάλου λόγον ὃν χαριεντιζόμενος εἶπεν εὑς ἔργον ἐκβεβηκότα θεώμενον. <κ>αὶ γὰρ <αἱ> πλεῖσται τῶν τούτου προαγορεύσεων διὰ τὸ τοὺς ἀνθρώπους λανθάνειν
[p. 50]
ἐπείγεσθαι κατὰ παιδείαν εὑώθασι γίνεσθαι τούτῳ.
36.
οὗτος τοίνυν ὁ θαυμαστὸς καὶ θειότατος Σάβας τινὶ τῶν τῆς πόλεως οὑκητόρων 'Αμάλφης ἀγωγῆς ἐπειλημμένῳ θεοφιλ{ω}<οῦ>ς (Πέτρος αὐτῷ ὄνομα) οὕτω διέκειτο φιλικώτατα, ὥστε καὶ τὰ τῆς μονῆς ἱερὰ κειμήλια, ἡνίκα τὴν τῶν Καλαβρῶν οἱ θεοστυγεῖς 'Ισμαηλῖται κατέτρεχον, τῷ ἐκείνου οἴκῳ ἐναποτίθεσθαι. τούτῳ τοιγαροῦν τῷ ἀνδρὶ παῖδες ἦσαν οὐ τοσοῦτον ἀπὸ τῶν σωματικῶν χαρακτήρων ὅσον ἀπὸ ψυχικῆς ἀρετῆς τὴν πρὸς τὸν φύντα φέροντες ὁμοιότητα·; ἥδετο γοῦν ἐπὶ τῇ τούτων ὁ ἀνὴρ θέᾳ καὶ ἐπ' αὐτοῖς, μετά γε θεόν, τὰς ἐλπίδας ἐσάλευεν. ἀλλὰ γὰρ ὅρα τὴν ἀθρόαν μεταβολὴν καὶ τὰ τοῖς [lege:
τῆς] εὐτυχίας εὑς δυστυχίαν ἐν βραχεῖ μεταπίπτοντα.
εἷς γὰρ αὐτῶν ἀρρωστίᾳ περισχεθείς, μεταλλάττει τὸν βίον. ὅν, τὰ σπλάγχνα σπαραττόμενος, ὁ πατὴρ ἐθρήνει πικρῶς καὶ τὴν ὀδύνην οὐκ ἔφερεν, ἀμέλει καὶ πρὸς τὸν μέγαν διαγνοὺς ἀφικέσθαι ὡς ἂν παρὰ ἐκείνου τύχοι παρηγορίας·; ἐπέβη τε πλοίῳ μετὰ τῶν σὺν αὐτῷ·; καὶ πρός τινα τόπον Παλινόδιον τῇ Λατίνων κεκλημένον φωνῇ ἐν τοῖς τῆς Λουκανίας ὁρίοις ὄντα γενόμενος, τῷ λιμένι προσώκειλεν·; ἐκεῖ γὰρ τὸ τηνικαῦτα διέτριβεν ὁ μακάριος.
τῆς νηὸς οὖν ἀποβάντες (περὶ λύχνων γὰρ ἦλθον ἁφάς), τῇ γῇ ἑαυτοὺς δόντες, διανεπαύοντο. ὁ δὲ πολὺς τῷ πνεύματι Σάβας τὴν τούτων ἐγνωκὼς ἄφιξιν, ἀωρὶ τῶν νυκτῶν ἵνα καθεύδοντες ἦσαν ἐπιφοιτᾷ·; οὓς διυπνίσας, <<ἀλγεῖς,>> ἔφη
[p. 51]
πρὸς τὸν ἑαυτοῦ φίλον <<ὑδὼν ἐπι τῇ τοῦ παιδὸς τελευτῇ; εὐχαριστεῖν δέον, ἀδελφέ, τῷ θεῷ καὶ τὰ συμπίπτοντα γενναίᾳ φέρειν ψυχῇ·; οὐ γὰρ μέχρι τούτου τὰ λυπηρὰ στήσεται·; ἀλλὰ τοῦτο μὲν ἀρχὴ τῶν συμφορῶν καὶ προοίμιον·; πικρότερα δέ σοι τούτου μετὰ μικρὸν ἀπαντήσεται·; καὶ τότε τῷ κοινῷ τῆς φύσεως καὶ αὐτὸς λειτουργήσεις νόμῳ. ταῦτα δέ σοι πρὸς τὸ ἐμπαράσκευον εἶναί σε προεῖπον.>>
τούτων ὑπὸ τοῦ θεσπεσίου λεγομένων πατρός, ἐνεὸς ἐκεῖνος γενόμενος, παλλομένην εἶχε τὴν καρδίαν καὶ 'ᾴττουσαν. καὶ ἆρα <<τίς πρὸ ἡμῶν ἐπιφοιτήσας τῷ τόπῳ, τὰ συμβάντα τῷ πατρὶ διηγήσατο;>>, πρὸς ἑαυτὸν ἐλόγιζετο·; διερευνήσας οὖν ὁ ἀνὴρ καὶ μαθών, ὡς οὐδεὶς πρὸ αὐτῶν ἐλθὼν τῷ μεγάλῳ τὰ γενόμενα διεσάφησεν, ἀλλὰ καθαρότητι νοῦ ταῦτα γνοὺς ὁ θαυμάσιος ἐξεφώνησε·; θερμοτάτῃ τῶν αὐτοῦ ποδῶν πίστει δράττεται, καταφιλῶν μετὰ δακρύων αὐτούς, ὡς δὲ καὶ τὰς χεῖρας τὰς ἱεράς, καὶ τῆς τῶν γεγονότων αὐτὸν διατρανώσεως ἐκπληττόμενος ὑπομονὴν τε παρὰ θεοῦ δοθῆναι αὐτῷ πρὸς τὸ εὐχαρίστως ἐνεγκεῖν τὰ ἐπερχόμενα ἐξαιτούμενος.
ὁ δὲ λόγοις παρακλητικοῖς ἐπιρρώσας αὐτὸν εὐλογίας τε μεταδούς, πρὸς τὸν οἶκον ἀπέπεμψεν. οὔπω τριάκοντα παρῆλθον ἡμέραι καὶ εὑς πέρας τὰ ἐπηγγελμένα ἐξέβαινε·; καὶ αὐτὸς δὲ μετ' οὐ πολὺ κατὰ τὴν τοῦ μεγάλου πρόρρησιν καταλύει τὸν βίον·; καὶ ταῦτα μὲν οὕτω.
[p. 52]
37.
μοναχὸς δέ τις ἐπίσημος, τῆς ἀρετῆς ἐραστὴς καὶ ἱερέως ἀξιώματι φαιδρυνόμενος, πλείστην τὲ [lege:
δὲ] πρὸς τὸν θεσπέσιον γέροντα κτώμενος πίστιν, πάθος τι πρὸς τῇ σιαγόνι δεινῶς ἐξοιδούμενον ἔσχεν·; ὅπερ μέγιστον βλάβος οὐ τοῖς ὀφθαλμοῖς μόνον ἀλλὰ δὴ καὶ τοῖς ὀδοῦσιν ἐπ{ι}<ε>νεγκεῖν ἔμελλε. πάσης οὖν ὑατρικῆς πρὸς τὴν ἴασιν τέχνης ἀπ{ε}<ο>λεχθείσης καὶ μηδενὸς τῆς συμφορᾶς εὑρισκομένου φαρμάκου, ἐπὶ τὸν θαυμαστὸν ἐκεῖνος ἔγνω καταφυγεῖν ὑατρόν·; καὶ τὸ ἄντρον ἐν ᾧ τὸν τῆς ἡσυχίας ἆθλον ὁ γενναῖος διήνευ{σ}εν (ἔνθα καὶ τὸν νεκρὸν ἀνέστησε παῖδα, καθὼς ἤδη φθάσας ὁ λόγος παρέστησεν) ὁ πάσχων καταλαβών, εὑρίσκει τὸν μακαρίτην πυρετῷ λάβρῳ τὰ ἔνδον {ἀ}<ὑ>ποσμύχοντι συνεχόμενον ψιαθίῳ τε κατὰ γῆς ἐρριμμένῳ προσανακείμενον. ἐπιβαλὼν οὖν ὁ Σάβας τῷ τοῦ μοναχοῦ πάθει τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ τὸ ἀνήκεστον ὑδὼν τῆς πληγῆς, μετακαλεῖται τοῦτον πρὸς ἑαυτόν·; καὶ τὴν ἁγίαν ἐπιθεὶς χεῖρα τῇ παρειᾷ, μικρόν τε ταύτην ἐν ἐκείνῃ διαναπαύσας, τὸν ἀδελφὸν τοῦ πάθους ἐλευθεροῖ καὶ πρὸς τὴν ὑδίαν ἐκπέμπει μονήν.
38.
κατά τινα δὲ καιρὸν ἐλαίου σπάνις τὴν τοῦ ἀρχιστρατήγου κατειλήφει μονήν·; καὶ ἔμελλεν ὁ θεῖος σηκὸς ἀφεγγὴς ἔσεσθαι, ἐπεὶ μηδὲ δυνατὸν ἦν ἐν τοῖς ὁρίοις ἐκείνοις εὑρεῖν, οὐκ ἐπιτηδείως πρὸς ἐλαίου φορὰν ἐχούσης τῆς χώρας. καὶ βουλόμενός τις ὠνήσασθαι κατά γε τὸν τοῦ ἐλαίου καιρόν, τριῶν ἡμερῶν
[p. 53]
ὁδὸν ἐνίοτε δὲ καὶ ἑπτὰ ἡναγκάζετο στέλλεσθαι. ὡς οὖν ἀνηγγέλη τῷ μεγάλῳ περὶ τούτου πατρί, τότε μὲν σιωπῇ ἑαυτὸν ἐπιτρέπει·; μετὰ μικρὸν δὲ τοὺς πάντων λαθὼν ὀφθαλμούς, (οὐ γὰρ ἐπιδε<ι>κτικῶς, ὥσπερ ἄλλος τις, εὑώθει προσεύχεσθαι) τὸν ἱερόν τε ναὸν εὑσδραμών, χεῖρας σὺν τῷ νῷ διατείνει πρὸς ὕψος καὶ ταῖς εὐχαῖς ἐπὶ πολὺ προσανέχει. καὶ (ὢ τῆς μεγαλουργίας) τὸ κατὰ τὸ θυσιαστήριον κείμενον τοῦ ἐλαίου σκεῦος, κενὸν τὸ τηνικαῦτα τυγχάνον, ἐκείνου προσευχομένου, μεστὸν γεγονὸς ἐν τέσσαρσιν ἀπέχρησε τούτοις μησίν, ἄχρις οὗ ὁ τοῦ ἐλαίου καιρὸς ἐπεδήμησε.
καὶ ἐν τῇ τοῦ ἁγίου δὲ Λαυρεντίου μονῇ τοιοῦτόν τι τῷ Σάβᾳ τεθαυματούργητο·; πλὴν ἐκεῖ μὲν ἔλαιον τῷ ἄγγει βραχύ τι ἐνῆν [lege:
ἐνόν], διὰ τῆς τοῦ μάκαρος ἐπέδωκε προσευχῆς·; ὃ παραπλήσιον τῇ τοῦ Θεσβίτου θαυματουργίᾳ, ἐνταῦθα δὲ κενὸν τὶ [lege:
τὸ] σκεῦος ὄν, ὡς δεδήλωται, παραδόξως ἐμπίπλαται·; ὅπερ τῆς θεοσημίας ἐκείνης καινότερον καὶ περιφανέστερον.
39.
τοιούτων τοίνυν ὑπαρχόντων τῶν εὑρημένων, οὐδὲν ἧττον ἔχει καὶ τὰ ἑξῆς, ὡς αὐτίκα μαθήσεσθ{αι}<ε>. Δωρόθεος γάρ τις, καὶ πλούτῳ βρίθων καὶ γένει περιφανής, ἐκ τοῦ ἄστεος Σασωνίου ὑπάρχων, τῶν μὲν τοῦ κόσμου κηλίδων ἀμιγῆ τὴν ἑαυτοῦ διετήρει ψυχήν, πρὸς δὲ τὰ θεῷ φίλα πάσῃ τετραμμένος ἦν γνώμῃ καὶ τῆς πρὸς σωτηρία{ς}<ν> φερούσης ὄκνο{ν}<υ> χωρὶς εἴχετο. τούτῳ τοίνυν θερμοτάτη πρὸς τὸν Σάβαν πίστις
[p. 54]
ἐνῆν·; καὶ συνεχῶς παρ' ἐκεῖνον φοιτῶν, εὐλογίας τε παρὰ τοῦ ἀνδρὸς ἠξιοῦτο, καὶ {τὴν} ψυχὴν σῴζειν δυναμένας δεχόμενος ἐντολάς. τέλος αὐταῖς ἀγαθόν, οἴκαδε πάλιν δρυμών [lege:
παλινδρομῶν?], ἐπετίθει. βασκήνας οὖν τούτῳ τῆς ἀρετῆς ὁ μισάνθρωπος δαίμων καὶ δυσμενής, τοῦ θεοῦ κρίμασι συγκεχωρηκότος ἀρρήτοις, ἀθροόν αὐτῷ συνεισφθαρείς, δείματος ἐπλήρου δεινοῦ καὶ τῇ γῇ προσαρ{ρ}άσσων αὐτόν, διαστρέφειν μὲν ὀφθαλμούς, διαμασ{σ>ᾶσθαι δὲ χεῖρας ἠνάγκα{ζ}<σ>ε.
καὶ τὸ πρᾶγμα κατηφείας τοὺς περιεστῶτας ἐδείκνυ μεστούς, ὁρῶντας τὸν πρὸ μικροῦ σώφρονά τε καὶ κόσμιον δαίμονος ἀλιτηρίο{ν}<υ> παίγνιον καθιστάμενον.
μικρὸν γοῦν ἐκνήψαντα τὸν Δωρόθεον μνήμη τις αὑρεῖ τοῦ μεγάλου πατρός. καὶ δρομαῖος τὴν τούτου καταλαβὼν οἴκησιν, τοῖς αὐτοῦ προσπίπτει ποσί, δάκρυσι θερμοῖς πλύνων αὐτούς, τὴν συμφορὰν ἀπαγγέλλων, ἐκεῖνα αὑτῶν, ἅπερ αὐτῷ μὲν μέγα{λα} λαβεῖν, ἐκείνῳ δὲ παρασχεῖν εὐχερές. τόνδε, σύνδακρυν ἐπὶ τούτῳ γενόμενον τοῦ ἐδάφους τε αὐτὸν ἀναστήσαντα, πρὸς τὴν ἐκκλησίαν εὑσαγαγεῖν, ὑπερευξάμενόν τε συντόνως, αὐτοῦ ἐλέῳ [lege:
ἐλαίῳ] τό μέτωπον (ὡς σύνηθες ἦν) ἀλεῖψαι, τὸ σταυρικὸν αὐτῷ σημεῖον ἐπιβαλόντα τὸ σκαῖόν τε πνεῦμα διώξαντα, σωφρονεῖν παρασκευάσαι τὸν ἄνδρα καὶ πρὸς τὸν οἶκον τῷ θεῷ ἀνθομολογούμενον ἀποπέμψαι.
40.
μετέλθωμεν τοίνυν καὶ ἐφ' ἑτέρα{ν}<ς> θαυματουργίας διήγησιν τοῦ ἀοιδίμου πατρός. γυνή τις ὑπὸ
[p. 55]
πνεύματος ἀκαθάρτου συνείχετο, δεινῶς βασανιζομένη ἐπὶ χρόνους πολλοὺς ὑπ' αὐτοῦ·; παρεγένετο δὲ πρὸς τὸν μέγαν τοῦτον ὑατρόν, ὑπὸ τῆς φήμης <ἐφ>ελκομένη τῆς πρὸς αὐτὸν τὸν ὡς ἀληθῶς μυσταγωγημένον καὶ θεοφορούμενον·; καταλαβοῦσα δὲ τὸν πάνσεπτον ναὸν τοῦ πνεύματος διώκτου Φιλίππου (ὃν ἐδείματο ἐκ βάθρων Μακάριος ὁ τούτου ἀδελφός, ὁ θεοφιλὴς καὶ ὄντως μακάριος), ἐν τῷ εὑσέρχεσθαι αὐτὴν ἐν αὐτῷ, ἐξαίφνης `ρίπτει αὐτὴν εὑς τὸ μέσον τοῦ ναοῦ τὸ πονηρὸν καὶ παμμίαρον πνεῦμα·; καὶ τὰ συγγενῆ τῶν προτέρων ἐνεργεῖ ὁ δόλιος εὑς αὐτὴν τὴν ταλαίπωρον, φωνὰς ἀσήμους καὶ ἀ{τ}<π>ρεπεῖς δι' αὐτῆς ἀνακράζων·; καὶ ἀφρὸν ἀποπτύουσα διὰ τοῦ στόματος αὐτῆς καὶ χεῖρας στροβοῦσα καὶ τοῖς ποσὶν ἀτάκτως τὸ ἔδαφος παίουσα, ἐλεεινὸν θέαμα τοῖς ὁρῶσιν ἐτύγχανεν.
ὁ δὲ μέγας Σάβας ἐν τῷ ναῷ βουλόμενος εὑσιέναι καὶ τὰς ἐωθινὰς ἱκετηρίας τῷ κυρίῳ ἀποδοῦναι προαιρούμενο{ν}<ς> εὐχάς, εἶδεν αὐτὴν πάσχουσαν οὕτως ἐλεεινῶς καὶ εὐσπλαγχνίσθη ἐπ' αὐτῇ ὁ λίαν συμπαθὴς καὶ χριστομιμήτως [lege:
χριστομίμητος], διαφερόντως φιλάνθρωπος·; καὶ λέγει αὐτῇ ὁ ἀοιδίμος·; <<ὦ γυνή [lege:
γύναι], τί ζητοῦσα, ἐνταῦθα παραγέγονας παρ' ἐμοῦ ἁμαρτωλοῦ ὄντος ἀνθρώπου; εὑ δὲ ὅλως ἐρᾷς ἐλευθερίας τυχεῖν τοῦ συνθλ{ε}ίβοντος σε π{υ}<ο>νηροῦ καὶ ἀκαθάρτου δαίμονος, ἀναλαβοῦσα τὸν ζυγὸν τοῦ Χριστοῦ, ἐν τῷ μοναχικῷ καὶ ἀγγελικῷ τάγματι μέτελθε βίον σεμνόν, ἐν μοναστηρίῳ παρθένων ἁγίων εὑσελθοῦσα·; καὶ ἴαταί σε κύριος ὁ θεὸς τῇ αὐτοῦ ἀγαθότητι.>> τὸ δὲ γύναιον τῶν λεγομένων αὑσθόμενον, συνέθετο πάντα ποιεῖν ὅσα πρὸς αὐτὴν
[p. 56]
ὁ μακάριος προσεφθέγξατο [lege:
ἀπεφθέγξατο], εὑ μόνον ὑάσεως ἐπιτύχη. τὴν συνήθη οὖν ὁ μέγας ποιήσας εὐχὴν καὶ ἐκ τοῦ ἁγίου ἐλαίου τῆς κανδήλας [lege:
κανδήλης?] ἐπιχρίσας αὐτῆς τὸ μέτωπον σταυροειδῶς, θᾶττον ὑγιῆ ταύτην ἀποκατέστησεν.
καὶ ἐπορεύθη τὴν ὁδὸν αὐτῆς, χαίρουσα καὶ δοξάζουσα τὸν θεόν, πάντα πληρώσασα τὰ παρὰ τοῦ μακαρίου καὶ ἁγίου πατρὸς λαληθέντα πρὸς αὐτήν.
41.
ἀλλ' ἐπειδὴ χρόνος [lege:
καιρός] ἐστὶν τὸν λόγον προβῆναι καὶ τὰ λοιπὰ τοῦ πανολβίου τούτου ψυχωφελῆ διηγήσασθαι κατορθώματα καὶ τοῖς προλαβοῦσι συνάψαι, εὑς δόξαν μὲν θεοῦ τοῦ ταῦτα δι' αὐτοῦ ἐνεργοῦντος, εὑς ἔπαινον δὲ τοῦ ἀοιδίμου καὶ ὠφέλειαν τοῖς πιστῶς ἐντυγχάνουσι καὶ ἀκροωμένοις.
μοναχός τις ἐξ ἐπηρείας τοῦ διαβόλου ἔν τινι τόπῳ ἀφυπνώσας μετὰ τὸ αὐτὸν ἀριστῆσαι, ὄφις ἑρπύσας διὰ τοῦ στόματος <αὐτοῦ>, εὑσέδυ εὑς τὴν γαστέρα αὐτοῦ καὶ ἦν κατεσθίων καὶ διαρρήσσων χαλεπῶς τὰ ἐν{δ}<τ>όσθια αὐτοῦ ἐπὶ ἡμέρας πολλὰς ἐλεεινῶς, ὥστε πολλάκις κεῖσθαι αὐτὸν ἐπὶ τοῦ ἐδάφους ὡς ἐπὶ ὥραν μίαν ἄφωνον, ὡς νομίζειν τοὺς παρατυγχάνοντας αὐτῷ κατὰ τὴν ὥραν ἐκείνην νεκρὸν γεγονέναι. πολλὰ οὖν χρήματα εὑς ὑατροὺς ἀναλώσας, ὑπ' οὐδενὸς αὐτῶν οὐκ ἴσχυσεν ὑαθῆναι·; ὕστερον δὲ πάντων εὑς ἔννοιαν ἐλθὼν τούτου τοῦ πανολβίου πατρὸς ἡμῶν Σάβα, παραγίνεται πρὸς τὸν ἄμισθον τοῦτον μέγαν ὑατρόν, ὑπὸ τῆς φήμης ἑλκόμενος πρὸς αὐτόν. καὶ μετὰ πολλῶν δακρύων καὶ στεναγμῶν
[p. 57]
προσπίπτων αὐτοῦ τοῖς γόνασι, ἐδέετο ἐκτενῶς τοῦ μακαρίου ἀπαλλαγῆναι τοῦ τοιούτου πάθους. λέγει τοίνυν πρὸς αὐτὸν ὁ θεράπων κυρίου ἐν ἐπιεικείᾳ καὶ πραότητι·; <<μὴ ἀθύμει, τέκνον, ἐπὶ τοῦτο πικρῶς·; 'Ιησοῦς Χριστὸς δυνατός ἐστιν παρασχεῖν σοι τὸ αἴτημά σου, λυτρούμενός σε τοῦ συγκόπτοντος καὶ συνθλίβοντός σε ὄφεως·; ἐγὼ γὰρ τίς εὑμι ὁ ταπεινὸς ὅτι τοιαύτην ὑπόληψιν ἔχεις εὑς ἐμὲ ὡς δυνάμενον τοιαῦτα ποιεῖν;>> ὁ δὲ ἐπέκειτο μᾶλλον, μετὰ πίστεως καὶ δακρύων ἀντιβολῶν αὐτὸν καὶ λέγων·; <<οὑκτείρησόν με, δοῦλε τοῦ θεοῦ, καὶ ἐλέησόν με, `ρυόμενός με τοῦ συγκόπτοντος τὰ ἐν{δ}<τ>όσθιά μου διηνεκῶς, ὅτι οὐκ ὑποφέρω τὰς ἀλγηδόνας αὐτοῦ.>> ὁ δὲ μέτριος καὶ λίαν συμπαθέστατος τοῦ θεοῦ δοῦλος λέγει πρὸς αὐτόν·; <<ἄπελθε, τέκνον, ἐν εὑρήνῃ ἐν τῷ κελλίῳ σου·; κἀκεῖ σε ἐπισκέψεται κύριος, τῇ αὑτοῦ ἀγαθότητι λυτρούμενός σε τῆς θανατηφόρου ταύτης ἀλγηδόνος. πλὴν ἔσει τοῦτο εὑδὼς ὅτι δι' ἧς ὁδοῦ διῆλθεν ἐν σοί, διὰ αὐτῆς πάλιν ἐξελεύ{ξ}<σ>εται ἔτι ζῶν. σὺ οὖν μηδὲν κακὸν ποιήσῃς αὐτῷ, ἀλλ' ἄφες αὐτῷ π{ε}<ο>ρευθῆναι εὑς τὸν φωλεὸν αὐτοῦ.>>
ταῦτα ἀκούσας ὁ μοναχὸς καὶ πιστεύσας τοῖς ὑπὸ τοῦ Σάβα λαλουμένοις, ἐπορεύθη τὴν ὁδὸν αὐτῶν [lege:
αὐτοῦ] χαίρων. ὡς δὲ τὸ κελλίον αὐτοῦ κατέλαβεν, ἀπὸ τοῦ κόπου τῆς ὁδοιπορίας ἐκάθευδεν·; καὶ πάραυτα ἔξυπνος γεγονώς, ὁρᾷ τὸν ὄφιν ἐξελθόντα ἀπὸ τοῦ στόματος αὐτοῦ καὶ τῇ γῇ προσσυρόμενον·; καὶ αὐτὸς ἐδόξαζε τὸν θεὸν φωναῖς ἀλαλήτοις τὸν διὰ τοῦ θεράποντος αὐτοῦ Σάβα παραδόξως αὐτὸν ὑασάμενον, καθὼς ἤδη πρὸς αὐτὸν ὁ θαυμάσιος ἔφη.
[p. 58]
42.
μετέλθωμεν οὖν τῷ λόγῳ καὶ ἐφ' ἕτερον θαυματουργίας τρόπον τοῦ θείου τούτου πρεσβύτου.
πόθος εὑσῄει τινὰ τῶν ἐνδόξων καὶ ἐπισήμων ἀνδρῶν τοῦ τὸν ἅγιον ἀνιστορῆσαι καὶ εὐλογίας παρ' αὐτοῦ ἀξιωθῆναι, ὡς τῆς αὐτοῦ φήμης πανταχοῦ διαθεούσης καὶ δίκην ἡλιακῶν ἀκτίνων φωτιζούσης τὰ πέρατα. ἔρχεται τοίνυν ὁ ἀνὴρ πρὸς τὸν ὅσιον καὶ μακαρίτην Σάβαν εὑς τὸν ἐν ᾧ ὑπῆρχε τόπον ἡσύχως οὑκῶν ('Αρίαν τοῦτον φθάσας ὁ λόγος ἐδήλωσεν)·; καὶ τοῦτον ἑωρακώς, τὸν πόθον ἀφοσιώσατο [lege:
ἀφωσιώσατο] τὸν ἑαυτοῦ, καθὼς ἦν αὐτῷ περισπούδαστον καὶ δυνατόν. μετὰ οὖν τὸ ἀπολαῦσαι τῆς τοῦ ἁγίου ψυχωφελοῦς διδασκαλίας καὶ παραινέσεως, προετράπη ὑπ' αὐτοῦ ποιῆσαι κατὰ τὸ εὑωθὸς αὐτῷ τὴν ἐξ ἀγάπης παράκλησιν. καὶ ἐσθιόντων αὐτῶν ἐπὶ τραπέζης ἅμα τῷ μακαρίῳ, ᾐτήσατο οἶνον δοθῆναι εὑς θεραπείαν τῶν ἀνακειμένων. ἐν δὲ τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἔτυχεν μὴ ἔχειν οἶνον τὸν κελλαρίτην, εὑ μὴ μόνον ὀλίγον εὑς μικρὸν ἀγγεῖον διὰ τὴν ἀναίμακτον καὶ ὑπερκόσμιον καὶ ἱερὰν θυσίαν τῆς ἁγίας λειτουργίας.
τοῦτο τοίνυν ἐπιγνοὺς ὁ ὅσιος, κελεύει ἐνεχθῆναι αὐτό, οὑτωσὶ εὑρηκώς·; <<τὴν μὲν θείαν καὶ οὐράνιον μυσταγωγίαν δυνάμεθα πρὸς τὸ παρὸν ἐάσαι καὶ τῷ προσήκοντι καιρῷ ταύτην προσφέρειν τῷ ὑπεραγάθῳ κυρίῳ θεῷ ἡμῶν·; τὸν δὲ ἐκ μακροῦ διαστήματος ἥκοντα πρὸς ἡμᾶς καὶ πάλιν μέλλοντα τῶν ἐντεῦθεν ἀποδημεῖν οὐκ ἔτι δυνατόν ἐστιν μὴ καὶ σωματικῶς εὐφρανθῆναι αὐτόν, καθὼς ἤδη καὶ τὴν ψυχὴν ὁ θεῖος λόγος εὐφράνας κατήρδευσεν.
[p. 59]
εἶτα τοῦ ἐξ ἔθους ὑπηρετοῦντος αὐτῷ παρισταμένου ἐπὶ τῆς τραπέζης καὶ τὸ μικρὸν ἐκεῖνο ἀγγεῖον ὑποδεικνύντος τῷ μακαρίῳ, λέγει ὁ μέγας·; <<εὐλογητὸς κύριος ὁ θεός, τέκνον·; δὸς ἡμῖν πιεῖν ὅτι οὐ μὴ ἐκλείψει ὁ οἶνος ἐξ αὐτοῦ, ἕως οὗ πλουσίως εὐωχηθῶμεν ἅπαντες.>> καὶ ἦν ὑδεῖν ξένον θαῦμα καὶ παράδοξον, ὅπως γέγονε τὸ μικρὸν ἐκεῖνο δοχεῖον τοῦ οἴνου ἐν ταῖς χερσὶ τοῦ ὑπηρετοῦντος, καθάπερ κρήνη ἀένναος βρύουσα, μέχρις ὅτε ἀρκούντως εὐφράνθησαν ἅπαντες.
τοῦτο τῶν τοῦ μεγάλου 'Ηλιοῦ ἐν προφήταις θαυμασίων οὐ δεύτερον, ὅστις τὸν καμψάκην τοῦ ἐλαίου καὶ τὴν δράκα τοῦ ἀλεύρου τῇ φιλοξένῳ χήρᾳ ηὐλόγησεν·; καὶ διήρκεσεν ἕως ὁ ὑετὸς ἐξ οὐρανοῦ τῇ γῇ ἐφύτησεν [lege:
ἐπεφοίτησεν]·; τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ὁ πανίερος οὗτος πρεσβύτης πεποίηκεν, πληθύνας τὸν οἶνον εὑς τὸ μικρὸν ἐκεῖνο δοχεῖον, ὡς εἴρηται, (ὢ τοῦ θαύματος) ἕως οὗ οἱ δαιτυμόνες εὐφράνθησαν ἅπαντες καὶ τὴν ὁδὸν αὐτῶν ἐπορεύοντο, δοξάζοντες τὸν θεὸν ἐπὶ πᾶσιν, οἷς εἶδον καὶ ἤκουσαν παρὰ τοῦ μακαρίου παραδόξως γεγενημένοις.
43.
ὅπερ τοίνυν μικροῦ δεῖν διέφυγεν ἡμᾶς ἀναγκαίως, τοῦτο δηλῶσαι καὶ παραδοῦναι σὺν τοῖς λοιποῖς διηγήμασι τοῦ πανοσίου δίκαιον ἡγοῦμαι, ἵνα μὴ λήθης βυθοῖς ἀμαυρωθῇ τὸ τοιοῦτον τοῦ θαύματος ἐξαίσιον ἄκουσμα.
οὗτος τοίνυν ὁ θεσπέσιος Σάβας ἔρωτι τὴν ψυχὴν πυρπολούμενος ἐπὶ χρόνον συχνόν, ὅπως εὑ δυνατὸν ἦν αὐτῷ πρὸς τὰ ἅγια πορευθῆναι
[p. 60]
'Ιεροσόλυμα καὶ προσκυνῆσαι τοὺς αὐτόθι σεβασμίους καὶ ἱεροὺς τόπους. τοῦτο τοίνυν, ὡς εἴρηται, ἐπὶ πολὺ κατὰ ψυχὴν ὠδίνοντι, τὸ πῶς ἆρα τῆς ἐφέσεως τεύξεται καὶ ἡσθείη τοῦ ποθουμένου, ἐν μιᾷ οὖν προσευχομένου αὐτοῦ καὶ τὸν θεὸν ἐκτενῶς περὶ τούτου ἐκλιπαροῦντος, εὐθέως ὁρᾷ ἑαυτὸν ἐν τῇ ἁγίᾳ πόλει καὶ τοὺς ἁγίους καὶ σεβασμίους τόπους περιερχόμενον καὶ ἅπαντας προσκυνοῦντα, τόν τε ζωηφόρον θεῖον καὶ ἄχραντον τάφον καὶ τὸν ἅγιον καὶ πανσέβαστον [lege:
πάνσεπτου] Γολγοθᾶν (ὅς ἐστι Κρανίου τόπος) καὶ τὸ περιβόητον καὶ κοσμοπόθητον ὄρος τῶν ἐλαιῶν καί, ἁπλῶς εὑπεῖν, ἅπαντα σεβάσμιον τόπον, ἐν οἷς τὰ ὑπὲρ ἡμῶν ἅγια παθήματα κατεδέξατο ὑπομεῖναι τῆς δόξης ὁ κύριος καὶ ἐφ' οὓς περιάγων τὰ φρικτὰ αὐτοῦ ἐπετέλει μυστήρια·; καθὼς ἐκ τοῦ ἀψευδοῦς ἀκήκοα στόματος διηγουμένου, ὡς ὁ θεῖος ἀπόστολος προηγόρευσεν·; "
εἴτε ἐν σώματι, οὐκ οἶδα, εἴτε ἐκτὸς τοῦ σώματος, οὐκ οἶδα, ὁ θεὸς οἶδεν."
τοῦτο μόνον φάναι αὐτὸν πρὸς ἡμᾶς.
τοῦτο τοίνυν τὸ φρικτὸν καὶ ξένον θεώρημα τοῖς μὲν μικροψύχοις καὶ ὀλιγοπίστοις ἀπιστείαν ἐντίκτει, τοῖς δὲ μεγαλοψύχοις καὶ πιστοῖς πίστιν τελείαν μᾶλλον ἐντίθησιν. ἀφορόντας [lege:
ἀφορῶντας] εὑς τὴν κατὰ τὸν προφήτην 'Αμβακοὺμ ἱστορίαν, τί τούτου τοῦ θαύματος παραδοξότερον γέγονεν, εὑ μή, ὡς φθάσαντες εἴπομεν, τὸ τοῦ 'Αμβακοὺμ ἐν Βαβυλῶνι ἐν μεταρσίῳ ἀρθέντος, ὡσεὶ θεία καὶ θεόπνευστος γραφὴ ἀνιστώρησεν; ἀλλ' ἐκεῖ μὲν ἵνα θρέψει πεινῶντα ἐν λάκκῳ τοῖς λέουσι τὸν Δανιὴλ ἐκδοθέντα, ἐνταῦθα δὲ οὐχ ἵνα θρέψῃ σάρκα πεινῶσαν ἀλλὰ ψυχὴν θεοφιλῆ καὶ ἁγίαν ἐμπίπλησῃ [lege:
ἐμπλήσῃ] παντὸς ἀγαθοῦ καὶ τὸν
[p. 61]
πόθον εὑς πέρας ἄγει, ὃν ἐκ πολλοῦ ὤδινεν χρόνου δεόμενος τοῦ θεοῦ ὁ ἀείμνηστος.
44.
γυνὴ δέ τις αἱμορροίας πάθει συνείχετο ἐπὶ χρόνους πολλούς·; ἥτις κατατρυχομένη ὑπ' αὐτοῦ, διῆγεν ἄγαν ἐλεεινῶς·; καὶ πολλοῖς ὑατροῖς ἅπαντα τὰ αὑτῆς ἀναλώσασα, θεραπείας οὐκ ἔτυχεν ὑπ' οὐδενὸς αὐτῶν·; ἀκούσασα δὲ κατὰ τὸν μέγαν τοῦτον ὑατρὸν τελούμενα θαύματα, μιμεῖται τὴν ἐν τοῖς ἁγίοις εὐαγγελίοις ἐμφερομένην αἱμορροοῦσαν πάλαι γυναῖκα·; καὶ προσελθοῦσα τῷ μακαρίῳ μετὰ πίστεως ἀδιστάκτου, ἔλεγεν ἐν αὑτῇ ὅτι·; <<"
ἐὰν μόνον ἅψωμαί τινος τῶν ἱματίων αὐτοῦ, σωθήσομαι"
ἀπὸ τῆς ἀσθενείας μου.>>
ὡς δὲ ἔγνω ὁ μακάριος τὰ ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς βουλευόμενα καὶ κατανοήσας τὴν εὑλικρινῆ καὶ ἀνενδοίαστον πίστιν αὐτῆς, ἐκτείνας τὴν ἁγίαν αὐτοῦ δεξιάν, λέγει αὐτῇ·; <<ὦ γύναι, λαβοῦσα ταύτης μου τῆς χειρός, θὲς ἐν ᾧ πάσχεις τόπῳ·; καὶ "
καθὼς ἐπίστευσας, οὕτω <καὶ> γενηθήτω σοι.">>
ἡ δὲ γυνὴ τὸ προσταχθὲν αὑτῇ παρὰ τοῦ ἁγίου ποιήσασα, παραχρῆμα γέγονεν ὑγιής·; καὶ ἀπῆλθεν εὑς τὰ ἴδια, δοξάζουσα τὸν θεὸν ἐπὶ πᾶσι τὸν διὰ τὸν δοῦλον αὐτοῦ Σάβαν ὑασάμενον αὐτῆς τὸ δυσίατον καὶ χαλεπώτατον νόσημα.
[p. 62]
45.
πάλιν οὖν ἐκστρατεύει τὸ μυσαρὸν καὶ ἀλλόκοτον ἔθνος τῶν 'Ισμαηλιτῶν κατὰ τῶν προσοικούντων {τῶν} ἐν Καλαβρίᾳ καὶ πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς, τοῦ θεοῦ πάντως συγχωρήσαντος, ἣν καὶ παραχωρήσαντος, διὰ τὰς ἡμῖν ἐξ ἀπροσεξίας ἐγγινομένας πληθὺς τῶν ἁμαρτιῶν. τότε δὴ ἔρημον καὶ ἀοίκητον γέγονεν ὑπ' αὐτῶν οὐ μόνον τό θέμα ὅλον Καλαβρίας ἀλλὰ καὶ πάντων [lege:
πάντα] τὰ ἐν τοῖς ὄρεσι καταγώγια τῶν φιλοθέων μοναχῶν.
διὸ δὴ καί τινες βουλομένοι τῶν φιλησύχων μοναχῶν ἀποκρυβῆναι ἐν ταῖς ὕλαις καὶ λόχμαις τῶν κατασκίων ὀρέων, οὑόμενοι τοὺς 'Ισμαηλίτας διαλαθεῖν, Σάβας ὁ ἀοίδιμος ἔφη τοῖς περὶ αὐτόν·; <<τεκνία μου ἐν Χριστῷ, ἀκούσατε ἡμεῖς [lege
ὑμεῖς] προσεχῶς·; οὐ γάρ, ὡς ὑπολαμβάνουσιν οἱ πολλοί, κατοικ{η}<ισ>θήσονται πάλιν τὰ τῶν μοναχῶν σεμνεῖα καὶ καταγώγια, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἐρημωθήσονται ὑπὸ τῶν θεοστυγῶν βαρβάρων, πυρὸς παρανάλωμα ἅπαντα γεγονότα (οὐ γὰρ ἐνοικισθήσονται)·; τοῦ λοιποῦ ἐστι ἐν τελείῳ ἀφανισμῷ ὑπ' αὐτῶν γεγονότων [lege:
γεγονότα]. ὑμεῖς δὲ ἀκούσατέ μου τῆς συμβουλίας·; καὶ τῶν ἐντεῦθεν ἀπάραντες, τοῖς ὁρίοις ἐπιβῶμεν τοῦ Σαλερινοῦ·; κἀκεῖ ἀνιχνεύσωμεν ἡμῖν τόπον εὑς κατοικίαν, ὅστις καὶ διαμείνῃ ἀχείρωτος καὶ ἀνέπαφος τοῖς αἱμοβόροις τούτοις θηρίοις.>>
εὐθέως οὖν ἐκεῖνοι ταῦτα ἀκηκοότες παρ' αὐτοῦ, ἔδειξαν ὑπακοῆς `ρήματα·; καταλαβόντες οὖν τὸν εὑρημένον τόπον τοῦ Σαλερινοῦ καὶ πολλοὺς τόπους περινοστήσαντες πεδιασίμους καὶ ὑψηλούς, εὗρον
[p. 63]
σπήλαιον ὀχυρώμενον καὶ δύσβατον τοῖς πολλοῖς. ἐν ᾧ ἦν καὶ διειδέστατον ὕδωρ πάνυ τερπνὸν καὶ ἐράσμιον. τοῦτο ἑωρακὼς ὁ ἀοίδιμος, τῷ θεῷ ἀνθωμολογεῖτο ἐκ βαθέων ψυχῆς, εὐχαριστείας προσφέρων αὐτῷ `ρήματα, ὡς τούτου αὐτοῖς εὐτρεπίσαντος. ἐκεῖ τοίνυν ᾤκησαν ὅ τε μακάριος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ.
μικρὸν δὲ ἡσυχάσας ἐκεῖσε, οὐκ ἠδυνήθη{ν} λαθεῖν ὥσπερ ᾤετο, ἀλλὰ κατὰ τὸ γεγραμμένον ἐν τοῖς ἀχράντοις εὐαγγελίοις, "
ὡς οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη·; οὐδὲ καίουσι λύχνον, καὶ τιθέασιν αὐτὸν ὑπὸ τὸν μόδιον,"
καὶ τὰ ἑξῆς·; ἀκούσαντες γὰρ οἱ τῶν ὁρίων ἐκείνων οὑκήτορες ἥκειν ἐκεῖσε τὸν μέγαν, πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας καὶ ὑπὸ πνευμάτων ἀκαθάρτων ἐνοχλουμένους καὶ ὑπὸ ἀσθενειῶν ποικίλων συνεχομένους ἔφερον πρὸς αὐτὸν καθ' ἑκάστην καὶ "
ἐτίθουν παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ," <
ὡς> παρόμοιόν φησιν ἐν εὐαγγελίοις, καὶ πάντες ἐθεραπεύοντο, οἱ μὲν διὰ χειρὸς <αὐτοῦ> ἁφῆς, οἱ δὲ διὰ τῆς συνήθους τοῦ ἁγίου ἐλαίου ἐπιχρίσεως καὶ τοῦ τιμίου τύπου καὶ ζωοποιοῦ σταυροῦ·; καὶ ἐπορεύοντο εὑς τὰ ἴδια, δοξάζοντες καὶ αὑνοῦντες τὸν θεόν <καὶ εὐχαριστοῦντες.>
46.
ὁ δὲ ἀνωτέρω μνημονευθεὶς `ρὴξ τῶν Φράγκων ἔλαβεν τὸν υἱὸν τοῦ πρίγκιπος τοῦ ἐν τῷ Σαλερινῷ εὑς ἐνέχυρον ἐπὶ ἔτη πολλά. καὶ ἦν ἐκεῖ κατεχόμενος, ὡς δίκην ὄψιδος, ὅμηρα ἐν Φραγκίᾳ. ὁ δὲ πρίγκιψ ἐδέετο τοῦ μακαρίου μετὰ δακρύων πολλῶν, ὅπως ἀπέλθῃ πρὸς τὸν `ρῆγα καὶ τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐξέληται τοῦ χαλεποῦ δεσμωτηρίου. εἶξεν οὖν ὁ [p. 64]
εὐσυμπάθητος τῇ παρακλήσει αὐτοῦ·; καὶ δὴ ἀπέρχεται πρὸς αὐτὸν ἐν `Ρώμῃ τῷ [lege:
τὸ] τηνικαῦτα ἐπιχωριάζοντα ἐν αὐτῇ. καὶ τοῦτον ὑδὼν καὶ ἀσπασάμενος, τὸ ὀφειλόμενον σέβας ἀπένειμεν κατὰ τὴν εὑωθυῖαν αὐτῷ συνήθειαν. αὐτὸς δὲ <πατρὶ, πνεύματι, κυρίῳ τὸ σέβας παρεῖχεν>, ὡς εὐγνώμων υἱός·; λόγοις οὖν διδασκαλικοῖς καὶ παρακλητικοῖς χρησάμενος, ὁ θεῖος πρεσβύτης πείθει τὸν `ρῆγα δοῦναι αὐτῷ τὸν υἱὸν τοῦ πρίγκιπος·; ὃν λαβών, ὁ ἀοίδιμος ἤγαγε τῷ πατρὶ αὐτοῦ. ὁ δὲ τοῦτον μετὰ χαρᾶς καὶ θυμηδίας ἁπάσης δεξάμενος, τῷ θεῷ εὐχαρίστησεν·; καὶ τοῖς ποσὶ τοῦ ἁγίου προσκυλινδούμενος, ἀπελογεῖτο τοιαῦτα·; <<τί σοι ἀνταποδώσομεν, τίμιε πάτερ, ὑπὲρ τοῦ τοσούτου κόπου, ἀνθ' ὧν ἡμᾶς εὐηργέτησας; ἀντιμετρήσαι σοι κύριος μισθὸν αὐτάρκη κατὰ τὸν κόπον σου, καθὼς ἡ αὐτοῦ ἀγαθότης ἐπίσταται.>>
47.
τοῦτο τοίνυν μαθὼν καὶ ὁ τῆς 'Αμάλφης πατρίκιος, ἔτι τοῦ μακαρίου τῷ Σαλερινῷ ἐνδημοῦντος, καταλαμβάνει πρὸς αὐτὸν ἐκεῖσε·; καὶ τοῖς ποσὶν αὐτοῦ καθαπτόμενος, μετὰ οὑμωγῶν καὶ δακρύων ἐποτνιᾶτο πρὸς αὐτὸν ἀναβοῶν·; <<ἐλέησον κἀμέ, τιμιώτατε πάτερ, καὶ σβέσον μου τὴν φλόγα τῆς λύπης καὶ συμφορᾶς·; καὶ καθάπερ ᾠκτείρησας, ἐπικαμφθεὶς πρὸς ἔλεος, τὸν Σαλερινοῦ πρίγκιπα, καὶ ὑπεξήγαγες τὸν υἱὸν αὐτοῦ τῶν χρονίων καὶ ἀφύκτων δεσμῶν, <<οὕτως `ρῦσαι καὶ τὸν ἐμὸν υἱὸν τῶν αὐτῶν χειρῶν καὶ δεσμῶν, ἱερώτατε>>·; ἦν γὰρ καὶ ὁ τούτου υἱὸς ὅμηρα πρὸς τὸν αὐτὸν `ρῆγα διὰ τὴν αὐτὴν αὑτίαν δι' ἣν καὶ ὁ πρότερος ἐκρατεῖτο. ὁ δὲ θαυμάσιος καὶ μέγας Σάβας ὁρῶν αὐτὸν οὕτως ἐλεεινῶς ὀλοφυρόμενον,
[p. 65]
ἔπαθέν τι κατὰ ψυχὴν ὑπὸ τῆς φιλοσυμπαθοῦς αὐτοῦ συνειδήσεως·; καὶ κατοικτειρήσας αὐτὸν ὁ σοφός, λόγοις παρακλητικοῖς τοῦτον παρακαλῶν, ἐνουθέτει μὴ ἀγεννῶς οὕτως φέρεσθαι τοῖς ἀμέτροις τῶν θλιβερῶν·; <<οὐ γὰρ προσήκει σε ἄνδρα τυγχάνοντα τοῖς τῶν γυναικῶν τεκμηρίοις ἁλῶναι, ἀλλὰ μᾶλλον ἐπίρριψον ἐπὶ κύριον τὴν μέριμνάν σου·; καὶ τὰ τοῦ παιδὸς αὐτὸς εὑς πέρας ἀγάγει.>> ὁ δὲ μᾶλλον ἐπέκειτο θερμοτέρως ἀντιβολῶν, ἵνα μὴ τοῦ ὑδίου σκοποῦ ἀποτύχῃ. ὁ δὲ μέγας ὁρῶν ἑαυτὸν οὕτως ὀχλούμενον, ὑπ' ἐκείνου ἠνιᾶτο·; ἐδυσφόρει, τὸ ὑπὲρ κεφαλῆς ἐννοῶν γῆρας καὶ τὸ τοῦ σώματος <ἄτονον καὶ> ἀδρανές·; ἦν γὰρ πρεσβύτης καὶ πλήρης ἡμερῶν. ὡς οὖν εἶδε τὸ ἐπίμονον καὶ καρτερικὸν τοῦ ἀνδρός, εἶπε τὸ σεβάσμιον ἐκεῖνο καὶ θεϊκὸν πρόσρημα·; <<"
τὸ θέλημα τοῦ κυρίου γενέσθω.">>
48.
ὀλίγου δέ τινος χρόνου παρῳχηκότος, ὁ κατὰ πάντα κινούμενος ὑπὸ τοῦ παναγίου καὶ ζωοποιοῦ πνεύματος ὁρᾷ θείαν τινὰ ὄψιν μηνύουσαν αὐτῷ τήν τε ἀνάρρυσιν τοῦ παιδὸς δι' αὐτοῦ γεγενῆσθαι καὶ ὅτι·; <<δεῖ σε πάλιν ἐν `Ρώμῃ φοιτῆσαι, κἀκεῖ τὸ πέρας τοῦ βίου λαβεῖν.>> ἦν γὰρ τοῦτο ἀεὶ προσευχόμενος διὰ παντὸς ὁ ἀοίδιμος, ὅπως ἐκεῖσε τὸ πέρας δέξηται τῶν ἐπιπόνων καὶ μακρῶν ἀγώνων αὐτοῦ.
ταῦτα τοίνυν χρηματι<σ>θεὶς κατ' ὄναρ, ὡς εἴρηται, διανίσταται τοῦ ὑδίου καθίσματος·; καὶ γνωρίσας τοῖς περὶ αὐτὸν τὸ φανέν, πάντα <τὰ> πρὸς σύστασιν καὶ ὠφέλειαν ψυχῆς
[p. 66]
τοῖς ἀδελφοῖς διαταξάμενος καὶ νουθετήσας αὐτοὺς ἱκανῶς φυλάττειν τε τὸν κανόνα ἀπαρασάλευτον καὶ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ ἀτρόπους διατηρεῖν καὶ τῷ μετ' ἐκεῖνον ὑπείκειν αὐτοὺς κατὰ τὸν τῆς ὑπακοῆς λόγον, εἴχετο τῆς ἐπὶ `Ρώμη{ς}<ν> φερούσης ὁδοῦ, χαίρων ὁμοῦ καὶ `ρωννύμενος. καὶ διανύσας τὸ τῆς ὁδοιπορίας μῆκος ἐν σπουδῇ τε καὶ προθυμίᾳ, ἀπεδόθη τῇ `Ρώμῃ ἐν τῷ σεπτῷ μοναστηρίῳ τοῦ ἁγίου Καισαρίου. καὶ μεταστειλάμενος τὸν θεοφιλέστατον ἐπίσκοπον 'Ιωάννην, ἄνθρωπον <ὑπάρχ>οντα πρῶτον τοῦ `ρηγός, καὶ τὸ τηνικαῦτα ἐν `Ρώμῃ τυγχάνοντα, τὰ τοῦ παιδὸς αὐτῷ ἀνατίθησιν. αὐτίκα γοῦν ἐκεῖνος ἀποστείλας διὰ ταχυδρόμων εὑς τὸν ἐν ᾧ ὑπῆρχεν τόπον ὁ παῖς τοῦ ἀγαγέσθαι αὐτόν.
49.
τοῦ δὲ θεοφόρου πατρὸς μικρὸν ἀρρωστήσαντος, ἔκειτο ἐπὶ γῆς τὰ τελευταῖα πνέων καὶ παρὰ τῆς ἄνω χοροστασίας ἐπιζητούμενος. ἐπειγομένου τοίνυν αὐτοῦ ὑπὸ τῆς ἐκδημίας τοῦ σώματος, ᾐτεῖτο τὸν θεὸν ὁ μακάριος δοῦναι αὑτῷ προσθήκην ζωῆς, ὅπως `ρύσηται τὸν εὑρημένον παῖδα τῶν χρονίων καὶ ἀφύκτων δεσμῶν καὶ πρὸς τὸν ἴδιον πατέρα ἐξαποστείλῃ·; ὃ δὴ καὶ γέγονεν. τῶν γὰρ σταλέντων ταχυδρόμων ἀφικνωμένων [lege:
ἀφικομένων] μετὰ τοῦ παιδός, ἔκειτο ἄφωνος ὁ πανόλβιος ἐπὶ ἡμέρας τινάς. τοῦ οὖν συνήθως ἔχοντος ὑπηρετεῖν τῷ μακαρίῳ ἱσταμένου καὶ θρηνοῦντος τὴν ἐκδημίαν αὐτοῦ βοὴν ὀδυνηράν, ὧδέ πως ἀφιέναι, <<ὦ πάτερ ἱερώτατε, ὑδοὺ πάρεστιν ὁ παῖς, δι' ὃν τὸν κόπον τὸν τοσοῦτον κατέβαλες καὶ ὑπέστης.>>
[p. 67]
αὐτίκα γοῦν τοίνυν ἐκεῖνος ἀκούσας, αὑσθηθῆναί τε καὶ διεγερθῆναι καί, χεῖρας καὶ ὄμματα πρὸς οὐρανὸν ἐκπετάσαντα, εὐχαριστηρίους φωνὰς προσειπεῖν τῷ κυρίῳ·; <<εὐχαριστῶ σοι>> φησί <<κύριέ μου 'Ιησοῦ Χριστέ, ὅτι ὑπήκουσάς μου τοῦ ταπεινοῦ, ἵνα μὴ ἡ διακονία μου γένηται ἀπρόσδεκτος ἐνώπιόν σου.>> εἶτα λαβόμενος τῆς χεῖρος τοῦ παιδός, παρέδωκε τῷ τοῦτον μέλλοντι διασώζειν πρὸς τὸν πατέρα τὸν ἴδιον, εὑρηκὼς αὐτῷ·; <<ταύτῃ τῇ ὥρᾳ τῆς πόλεως ἔξελθε, ἐμοῦ θεωροῦντος, τέκνον, καὶ πρὸς τὸν ἀποστείλαντά σε πορεύθητι ἐν εὑρήνῃ.>> τούτων τοίνυν ἐξελθόντων καὶ πορευομένων, ἀνακλίνας ἑαυτὸν ὁ ἀοίδιμος, γέγονε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ φαιδρὸν καὶ κατηγλαϊσμένον, ὡς ὁ ἥλιος, καὶ τὸ "
εὑς χεῖράς σου, κύριε, τὸ πνεῦμά μου παρατίθημι"
τελευταῖον εὑπών, τοῖς ἀπάγουσιν αὐτὸν ἀγγέλοις οὐκ ἀηδῶς ἐναπέψυξεν, "
τὸν καλὸν ἀγῶνα ἀγωνισάμενος, τὴν πίστιν τηρήσας, τὸν δρόμον τελέσας, ἀπεκδεχόμενος τὸν τῆς δικαιοσύνης στέφανον."
50.
γίνεται δὲ κατὰ {ταύτην} τὴν ὥραν τῆς ἐκδημίας αὐτοῦ συνδρομὴ ὄχλων πολλῶν καὶ ἀναριθμήτων, οὐ μόνον τῶν ἐν μοναχικοῖς κατηριθμήμενων ἀνδρικῶν ἀγωνίσμασιν ἀλλὰ καὶ τῶν ἐν τέλει προὐχόντων ἀνδρῶν, καὶ τῶν μιγάδων τινὲς ἅμα γυναιξὶ καὶ παιδίοις, ὥστε καὶ αὐτὴν τὴν τοῦ `ρηγὸς γυναῖκα, ἀκούσασαν τὸ καινὸν τοῦτο καὶ παράδοξον θέαμα, συνελθεῖν καὶ προσπεσεῖν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ λειψάνῳ.
πάντες οὖν, ὅσοι εἶχον ἀσθενοῦντας ὑπὸ ποικίλων νόσων καὶ πνευμάτων
[p. 68]
ἀκαθάρτων συνεχομένους, προσπίπτοντες καὶ προσψαύοντες τὸ τίμιον καὶ πολύαθλον καὶ καρτερικὸν τοῦ μακαρίου σῶμα, ἐθεραπεύοντο καὶ ὑπέστρεφον εὑς τὰ ἴδια, δοξάζοντες καὶ αὑνοῦντες καὶ εὐχαριστοῦντες τὸν θεὸν τὸν ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ ἐνδοξαζόμενον, ὅτι ἐν ταῖς ἐσχάταις ταύταις ἡμέραις τοιοῦτον φωστῆρα καὶ ἡγιασμένον καὶ θαυματουργὸν ἀναδείξαντα ἄνδρα.
καὶ τίς ἱκανὸς ἀπαριθμήσασθαι τὰ δι' αὐτοῦ τελεσθέντα θαυμάσια; ἢ ποῖος λόγος ἐκφρᾶσαι δυνήσ{η}<ε>ται τὰ ἐν τῇ ἐνδόξῳ ζωῇ τοῦ παμμάκαρος γεγονότα <τεράστια>;
ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐατέον διηγεῖσθαι τοὺς τότε παρατυγχάνοντας καὶ θεατὰς γεγενημένους τῶν τοιούτων φρικτῶν καὶ παραδόξων σημείων, οἵτινες πείσ{ω}<ου>σι πάντας καὶ πληροφορήσ{ω}<ου>σι τὴν θεάρεστον αὐτοῦ ἀρετήν τε καὶ πολιτείαν. ἡμεῖς οὖν ἐκ τῶν πολλῶν ἐκείνων καὶ μεγάλων θαυμάτων ὀλίγα ἀναλεξάμενοι, γραφῇ παρεδώκαμεν.
γέγονε δὲ ἡ μακαρία καὶ ἁγία αὐτοῦ κοίμησις μηνὶ φευρουαρίῳ ἕκτῃ, ἡμέρᾳ πέμτῃ.
51.
ἀλλ' ὦ πάτερ πατέρων ἀξιάγαστε, λαμπτὴρ οὑκουμένης, ἐκκλησιῶν ἕδρα, πίστεως ἔρεισμα, μοναστῶν ἐγκαλλώπισμα, καὶ θεῖον <καὶ> ἀναφαίρετον ἀνάθημα καὶ ἀγλάϊσμα καὶ ἐ{κ}<ν>τρύφημα, μέμνησο καὶ ἡμῶν τῶν εὐτελῶν καὶ μετρίων τῶν ταῦτα ἀτεχνῶς καὶ ἀμαθῶς προσλαλούντων τῇ σῇ πολιτείᾳ καὶ ὑπερφερεῖ ἐνδόξῳ ἁγιωσύνῃ·; οὐ γὰρ ὑσχύσαμεν, καθὼς πρεπωδέστατον ἦν καὶ ἐπάξιον,
[p. 69]
ἐκφράσαι τὰ πολλά σου καὶ ἀναρίθμητα καὶ νικῶντα ψάμμον θαλάσσης θεοφιλῆ κατορθώματα, ἀλλὰ διὰ τὸν φήσαντα καὶ θεόφιλον τὸ κατὰ δύναμιν.
τόλμῃ χρησάμενοι, μικρόν τι τῷ διηγήματι διετρίψαμεν, ἀφορῶντες εὑς τὴν πολύολβον καὶ πολυεύσπλαγχνόν σου πρεσβείαν, ἵνα καὶ ἡμῶν καταξιώσῃς μεμνῆσθαι παρὰ τῷ παμβασιλεῖ καὶ ἐπουρανίῳ δεσπότῃ πάντων ἐπ<ε>ιλημμένῳ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων, ὅπως καὶ ἐφ' ἡμᾶς θαυμαστώσῃ τὰ ἄπειρα ἐλέη τῶν οὑκτιρμῶν αὐτοῦ ὁ σῴζων πάντας τοὺς ἐπ' αὐτὸν ἠλπικότας.
52.
σὺ γὰρ ἐπίστασαι, τιμιώτατε, τὸν πόθον καὶ τὴν πίστιν, ἣν
ἔχομεν πρὸς τὴν ὑπερκόσμιον καὶ ἀνυπέρβλητόν σου ἁγιωσύνην τε καὶ μακαριότητα. ἀλλ' αὐτός, πάτερ ἱερώτατε, ὡς προσθήκη γεγονὼς τῶν ἁγίων ἀγγέλων, τὸν ἔμπυρον ἡμῶν ἐπίστασαι ζῆλον καὶ οἵαν ἔχομεν τῇ σῇ ὁσιότητι ἐν τῇ προσκαίρῳ ταύτῃ ζωῇ ἐπιπόθησιν, πόσῳ γε μᾶλλον καὶ μεταστάντος σου ἐν τῇ ἀγήρῳ καὶ ἀθανάτῳ μακαριότητι, ἔνθα καὶ τρανώτερον καὶ καθαρώτερον ἐποπτεύεις τὰ θεῖα καὶ ἄνωθεν ἡμῖν ἐπιβλέπεις ἵλεως·; καὶ ποιμαίνοις καὶ συμποιμαίνοις ἡμῖν ποίμνῃ παρὰ τοῦ μεγάλου ἀρχιποίμενος καὶ κυρίου τῆς δόξης 'Ιησοῦ Χριστοῦ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν.
πεποίθαμεν γὰρ ὅτι, ἐκδημήσας <ἀπὸ τοῦ σώματος καὶ> ἐνδημήσας πρὸς κύριον, πλείονα καὶ τὴν
[p. 70]
παρρησίαν ἐκτήσω. ὡς ἅτε τοῦ [lege:
σοῦ] ἐπιπροσθοῦντος, ἀποτεθέντος ἢ ἀνακαθαρθέντος, ἢ οὐκ οἶδ' ὅτι χρὴ καὶ λέγειν, θαυμασίαν τινὰ ἥδεσαι ἡδονὴν καὶ ἵλεως χώρει πρὸς τὸν σεαυτοῦ δεσπότην.
καὶ μάλισθ' ὅτι συγκάτοικος καὶ συνίστωρ ἐγεγόνεις τῶν μεγίστων καὶ ὑπερκοσμίων κορυφαίων τῶν πιστευθέντων τὰς κλεῖς τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας·; καὶ σὺν αὐτοῖς ἐξαιτούμενος, ἀνύεις ἀκωλύτως τὰ αὑτη{σ}θέντα, θείους βιαζόμενος οὑκτιρμούς.
ἕνεκα τούτων ἁπάντων θαρροῦμεν καὶ εὐθυμοῦμεν ταῖς σαῖς ἐντεύξεσιν, ἃς πρὸς τὸν ἐπουράνιον <πε>ποίησαι βασιλέα·; δι' οὗ καὶ μεθ' οὗ τῷ πατρὶ ἡ δόξα ἅμα τῷ παναγίῳ καὶ ζωοποιῷ πνεύματι, νῦν τε καὶ εὑς τὴν ἐκεῖθεν μακαριότητα, χάριτι καὶ οὑκτιρμοῖς καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ κυρίου ἡμῶν 'Ιησοῦ Χριστοῦ·; ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εὑς τοὺς αὑῶνας τῶν αὑώνων·; ἀμήν.
**********************************************************